Dit artikel verscheen eerder in de Nieuwsbrief Migratie. Het Europese asiel- en migratiepact gaat in 2026 van kracht, maar het afgelopen jaar ging het vooral over plannen om het strenger te maken.

Nederland moet vanaf juni 2026 het Europese asiel- en migratiepact invoeren. Het pact bevat regels om de buitengrenzen beter te controleren en om de terugkeer van afgewezen asielzoekers te versnellen. Hoewel het pact nog niet van kracht is, was het afgelopen jaar al vaak onderwerp van debat. Veel politici willen het zelfs aanscherpen.

De EU-lidstaten stemden in het voorjaar van 2024 voor het pact en kregen twee jaar om de regels door te voeren. Brusselse Nieuwe sprak dit voorjaar met voormalig topambtenaar Jean-Louis De Brouwer. We vroegen hem of invoering voor 2026 haalbaar is. Volgens hem is daar geen eenduidig antwoord op te geven: “Hoe dichter je bij de eindstreep komt, hoe lastiger het wordt om de overgebleven obstakels te overwinnen.”

Het pact moet een nieuw evenwicht brengen tussen solidariteit en verantwoordelijkheid. Volgens De Brouwer lag de nadruk tot nu toe vooral op ‘verantwoordelijkheid’. De onderhandelingen over de invulling van ‘solidariteit’ moeten nog beginnen en zullen volgens hem nog voor hoofdbrekens zorgen. “De onderhandelingen over solidariteit zullen het beslissende moment voor het pact zijn”, zei hij.

Terugkeerhubs

Sinds de instemming met het pact in 2024 is het migratiedossier in Brussel allesbehalve stil blijven liggen. Als het aan Commissievoorzitter Ursula von der Leyen ligt, voeren lidstaten het pact sneller in en komen er nieuwe plannen bij. Een van die plannen is de invoer van zogeheten ‘terugkeerhubs’, opvangcentra buiten de EU voor uitgeprocedeerde asielzoekers.

In oktober 2024 presenteerde de Commissie dit voorstel, dat op forse kritiek stuitte van maatschappelijke organisaties en politici. Europarlementariër Tineke Strik (GroenLinks–PvdA) noemde het destijds “onmenselijk” en “een tegemoetkoming aan de giftige ideeën van lidstaten”. Eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken en Migratie Magnus Brunner riep het Europees Parlement op “met een open geest” naar deze optie te kijken.

Experimenten

Italië experimenteerde in Albanië al met terugkeerhubs, maar werd teruggefloten door de rechter. Die oordeelde dat asielzoekers recht hebben op hun procedure in Italië. Het weerhield Von der Leyen er niet van om het plan te steunen; wat haar betreft is het een innovatieve oplossing die verder onderzocht moet worden.

Volgens De Brouwer zijn de plannen nu vooral symbolisch. Commissieambtenaren geven achter de schermen toe dat het voorstel vooral bedoeld was om sommige lidstaten tegemoet te komen. Juridische obstakels maken uitvoering op korte termijn vrijwel onmogelijk.

Veilige terugkeerlanden

In april kwam de Commissie ook met een lijst van veilige terugkeerlanden. Voor asielzoekers uit die landen geldt straks een versnelde procedure van drie maanden in plaats van zes. De lijst bevat automatisch landen die kandidaat zijn voor EU-lidmaatschap. Zeven andere landen staan er ook op: Kosovo, Colombia, Marokko, Tunesië, Egypte, Bangladesh en India.

Daarnaast wil de Commissie het juridisch concept van een ‘veilig derde land’ verruimen. Zo moet het makkelijker worden om asielzoekers uit te zetten, ook als zij geen enkele band hebben met het derde land. Tot nu toe moest er een ‘relevante band’ zijn tussen de asielzoeker en het derde land. Die voorwaarde wil de Commissie nu schrappen. Lidstaten krijgen in dat geval zelf de ruimte om te bepalen wat telt als zo’n ‘band’. Ook wil de Commissie dat het indienen van bezwaar tegen een uitzetting niet langer automatisch een opschortende werking heeft. Dat wil zeggen dat mensen ook uitgezet kunnen worden terwijl hun beroep nog loopt. Alleenstaande minderjarigen zijn uitgezonderd van deze regels.

Kabinet reageert enthousiast

De Europese plannen werden in Den Haag positief ontvangen. Het demissionaire kabinet wil zelfs verder gaan. Zo mogen volgens de Europese plannen families met minderjarige kinderen en alleenstaande minderjarigen niet naar terugkeerhubs worden gestuurd. Nederland ziet dat anders. Het kabinet vreest dat deze uitzondering juist minderjarigen aanmoedigt de reis te maken, zo schreef het in een brief aan de Tweede Kamer.

Hoe realistisch is de invoering van het Europese migratiepact in 2026? En wat betekenen plannen als terugkeerhubs en veilige landen voor Nederland? Met onze Nieuwsbrief Migratie ontvang je elke twee weken exclusief nieuws in je mailbox: van Brusselse onderhandelingen tot Haagse debatten. Abonneer je nu.