Het was een kleurrijke entree in de plenaire zaal van het Europees Parlement in Straatsburg. Van links naar rechts liepen Olena Zelenska (de vrouw van de Oekraïense president Zelensky), voorzitter van het Parlement Metsola en Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Die laatste in het geel met blauw, de kleuren van de Oekraïense vlag. In die tinten sprak ze haar State of the Union uit: de derde van Von der Leyen, de elfde in totaal.

De State of the Union is als het ware de Europese troonrede. Eens per jaar worden de speerpunten van de Europese Commissie bekendgemaakt. Dit jaar stonden de oorlog in Oekraïne en de energietransitie centraal. Zo maakte Von der Leyen bekend Europees geld vrij te maken – in totaal 100 miljoen euro, bovenop de 19 miljard die tot nu aan steun is gegeven – om in de opbouw van door de oorlog verwoeste scholen te steken. “De kinderen zijn de toekomst van Oekraïne”, zei Von der Leyen. “Daarom zullen we de kapotgeschoten scholen herstellen.”

Later op woensdag reist Von der Leyen samen met de Oekraïense first lady naar de Oekraïense hoofdstad Kiev, vertelde ze. Daar gaat ze samen met president Zelensky gesprekken voeren over een intreding van Oekraïne op de Europese interne markt: “Onze interne markt is een van de grootste succesverhalen van Europa. Nu is het tijd om het dat ook voor onze Oekraïense vrienden te maken.”

Energie

De switch van de oorlog in Oekraïne – die in de hele toespraak van Von der Leyen terugkwam – naar de Europese energiesituatie was snel gemaakt: de twee onderwerpen zijn nauw met elkaar verweven. Zo kondigde Von der Leyen een winstplafond voor elektriciteitsbedrijven aan – een maximum van 180 euro per megawattuur, zo’n beetje de helft van de huidige prijs – en pleitte ze voor een hervorming van de elektriciteitsmarkt, zodat de gasprijs een minder grote invloed heeft op die van elektriciteit.

Daarnaast zet de Europese Commissie in op grootschalige waterstofproductie: er wordt een Europese waterstofbank opgericht, die bedrijven die willen overstappen op waterstof geld leent. Het project kost de EU zo’n 3 miljard euro. Goed nieuws voor Groningen, waar plannen zijn voor een waterstoffabriek.

Reacties

De reacties op de State of the Union waren over het algemeen lovend. Diverse Europarlementariërs – waarvan sommige na de voorzitter van de Commissie het woord kregen – prezen de speech van Von der Leyen. Vanuit het Nederlandse kamp waren de reacties gemengd. Naast lof zijn er de nodige aanmerkingen, bijvoorbeeld van VVD’er Malik Azmani. Hij miste het thema migratie in de State of the Union: “Als we migratie niet beheersen en controleren, dan zullen er steeds meer problemen komen op het Europese schouwtoneel. Dat voorkomen is onze verantwoordelijkheid.”

PvdA’er Jongerius is tevreden dat Von der Leyen een prijsplafond voor energieproducenten heeft aangekondigd. Ook hamerde ze op solidariteit – eveneens een van de hoofdthema’s van de State of the Union.

Een thema dat door veel Nederlandse parlementariërs werd gemist was de rechtsstaten in Europa die onder druk staan. Jongerius miste dat in de speech, en ook D66’er In ’t Veld had graag gezien dat er aandacht werd besteed aan Hongarije: “Dat is domweg geen functionerende democratie meer”, zegt ze. “In een aantal landen bespioneert de staat critici en de oppositie. Meer dan één lidstaat is een draaipunt voor crimineel geld. Op al die punten is de Europese Commissie behoorlijk nalatig geweest.”

Conservatieve kritiek

Ook vanuit conservatieve hoek is er kritiek op Von der Leyen. JA21’er Rob Roos vindt dat de huidige energiecrisis de schuld is van de Europese Commissie en het Europarlement, niet van Rusland. “Jarenlang hebben deze Commissie en het Parlement kernenergie gesaboteerd en onze eigen fossiele productie onmogelijk gemaakt. We moesten en zouden inzetten op onbetrouwbare zon en wind. Nu krijgen we een koude winter en krijgt Rusland de schuld, maar iedere zelfreflectie ontbreekt.”

De SGP is eveneens kritisch. Europarlementariër Bert-Jan Ruissen las in de toespraak voor een roep om meer Europa, en noemt dat een “gedachteloze reflex”. “Daarnaast is het ook teleurstellend dat Von der Leyen geen woord sprak over waarden zoals opkomen voor geloofsvrijheid en de aanpak van antisemitisme.”

En dit alles – de kritiek en de lof – werd in veel gevallen naar voren gebracht in de kleuren van de Oekraïense vlag. De outfit van Von der Leyen, een detail op het jasje van VVD’er Azmani. Om met de woorden van de Commissievoorzitter af te sluiten: “We hebben Europa’s innerlijke kracht terug naar het oppervlak gebracht.” Die innerlijke kracht gaat Europa volgens Von der Leyen ook komende tijd nog hard nodig hebben.