Van links naar rechts de Duitse bondskanselier Scholz, premier Rutte en de Franse president Macron

Premier Mark Rutte en zijn 26 collega’s beginnen vanmiddag aan een vergadering die tot diep in de nacht zal duren. De marathonbijeenkomst gaat vooral over de toekomst van de energiemarkt en de vraag hoe de energieprijzen omlaag gebracht kunnen worden. Een hoge EU-diplomaat die niet bij naam genoemd wil worden, laat voorafgaand aan de topontmoeting weten dat het “echt even gaat duren, want zo makkelijk is het niet”.

De rode lijn van Nederland is dat Europese oplossingen moeten voldoen aan drie basisvoorwaarden: ten eerste moet voorkomen worden dat LNG-exporteurs Europa links laten liggen en de leveringszekerheid in gevaar komt. Daarnaast waarschuwde Rutte dat we in de toekomst altijd te weinig gas zullen hebben om het vooroorlogse verbruik te bedienen. Dus moet elke oplossing uitgaan van energiebesparing. Tenslotte mag een ingreep op de marktwerking niet betekenen dat investeringen in duurzame energie minder aantrekkelijk worden.

Gezamenlijke inkoop

Dinsdag publiceerde de Europese Commissie een nieuw plan om de gasprijzen omlaag te krijgen. Centraal daarin staat het voorstel om een deel van de Europese gasvoorraden (minimaal vijftien procent) vanaf 2023 als Europese landen gezamenlijk in te kopen op de wereldmarkt. 

Door gezamenlijk in te kopen moet worden voorkomen dat de Europese lidstaten tegen elkaar gaan opbieden om hun eigen gasvoorraden te vullen. De onderlinge concurrentie op de LNG-markt was een belangrijke reden dat de gasprijzen dit jaar explodeerden.

Rutte zei in het Kamerdebat over de EU-top dat zijn kabinet zich kan vinden in het voorstel van de Commissie. “Het gaat helpen om marktmacht te creëren”, aldus de liberaal. Op vragen vanuit de Kamer of het niet veel te weinig is om vijftien procent van de voorraden te vullen met gemeenschappelijke inkoop zei hij dat het “een goed begin” is. Als de strategie werkt, kan het wat Nederland betreft ook meer worden.

Niet enthousiast is Rutte over het voorstel om de gasprijs voor burgers en bedrijven omlaag te krijgen met subsidies vanuit de staat. In Spanje en Portugal gebeurt dat, vandaar dat het idee in Brussel bekend staat als het ‘Iberisch model’. Nederland is niet ideologisch tegen, maar vreest grote financiële risico’s. Juist omdat in Nederland veel elektriciteit in gascentrales wordt opgewekt, denkt Rutte dat ons land hard geraakt wordt als de Europese Unie zou besluiten om de gasprijs met subsidies kunstmatig omlaag te drukken.

De regeringsleiders hebben het vandaag over de politieke hoofdlijnen. Het is niet te verwachten dat aan het eind van deze vergadering er een akkoord is over de ultieme oplossing. Daarvoor hebben de voorstellen veel te veel technische haken en ogen. Het politieke handwerk zullen de leiders overlaten aan hun ministers van Energie.

Staatssteun aan burgers en bedrijven

Een heikel punt tijdens de EU-top zal zijn hoever lidstaten mogen gaan in het ondersteunen van burgers en bedrijven. Duitsland heeft 200 miljard euro opzijgezet om, net zoals tijdens de coronapandemie, de economie te stutten. Dat onze oosterburen zo diep in de buidel kunnen tasten, zet kwaad bloed bij een aantal lidstaten die minder goed bij kas zitten. 

Diplomaten wijzen erop dat de landen die zich opwinden over Duitsland zelf ook voor miljarden aan steun geven. Toch wordt de roep groter voor een nieuw Europees fonds om massale faillissementen als gevolg van de oorlog in Oekraïne te voorkomen.

Nederland vindt het prima dat lidstaten steun geven, maar ziet nu niets in een nieuw Europees fonds. Er zou, volgens een senior EU-diplomaat, nog voor zeker 1000 miljard euro aan niet gebruikt geld zitten in allerlei Europese potten. 

Rutte steunt het idee om dat geld flexibel in te zetten om de economische nood te ledigen. Als het geld volgend jaar wellicht echt op is, dan zien we wel verder, is de boodschap. Wel maakt Nederland zich grote zorgen dat het opnieuw pompen van miljarden euro’s overheidsgeld in de economie, de inflatie nog verder kan opdrijven.

Poetin voor de rechter

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky spreekt de vergadering donderdagmiddag toe. Hij heeft onder een aantal EU-lidstaten inmiddels steun voor zijn voorstel om de Russische president Vladimir Poetin voor een tribunaal te laten berechten voor oorlogsmisdaden. Nederland is geen deel van de groep landen die dat wil.

D66 pleitte er in de Tweede Kamer voor dat een dergelijk Poetin-tribunaal in Den Haag gevestigd zou moeten worden. Maar Rutte zei in dat debat “als mens” er wel voor te voelen, maar het voorstel nu nog niet te steunen.

Volgens een senior EU-diplomaat is het nog te vroeg om als Europese Unie uit te spreken dat er een tribunaal moet komen. Niet omdat Poetin niet berecht zou moeten worden, wel omdat de tijd nog niet rijp is voor een besluit over het hoe en waar. Daarover zou eerst in VN-verband moeten worden gesproken met landen buiten Europa.