Premier Mark Rutte en minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken gaan ‘binnenkort’ naar Oekraïne, maakte Rutte gisteren bekend in de Tweede Kamer. Wat gaan ze daar precies doen?
Op de eerste dag van het debat over de regeringsverklaring, vroeg GroenLinks-leider Jesse Klaver aan Rutte welke diplomatieke middelen hij wil inzetten voor de gespannen situatie in Oekraïne.
Patrick Bolder, strategisch analist bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS) verwacht dat Rutte en Hoekstra vooral solidariteit met Oekraïne gaan tonen. ‘‘We hebben door jarenlange bezuinigingen niet veel snel inzetbare militaire eenheden meer. Waarschijnlijk gaat Nederland militair niks bijdragen.’’
Gasprijzen
Tegelijkertijd kijken veel landen naar Nederland op dit moment, zegt Rutte: “We zijn de zesde economie van de Europese Unie. Men verwacht van ons een actieve participatie”. Uit de woorden van de premier bleek dat er achter de schermen hard gewerkt wordt aan sancties voor het geval Rusland Oekraïne binnenvalt.
Men verwacht dat Rusland dan reageert met economische en energie-sancties. In theorie zou Poetin de gaskraan naar Europa dicht kunnen draaien. Met de al hoge gasprijzen zou dat een zwart scenario zijn voor Europa en Nederland.
Rutte werd gevraagd of dat kan betekenen dat de gaswinning in Groningen weer omhoog moet als het tot een gasoorlog komt. Rutte verwacht van niet: “Dat is een ingewikkelde. Dat wil niemand. Als de Russen in extreem geval alles dichtdraaien, zit alles vast. Dat willen de Russen toch ook niet?”.
Gewend aan veiligheid
Rutte waarschuwde vandaag de Russische president Poetin: “Ook als een militaire operatie tegen Oekraïne minder vergaand zou zijn, dan zal de prijs voor Rusland hoog zijn”. De situatie aan de oostgrens van Europa met de enorme troepenmacht is volgens Rutte ‘uiterst zorgelijk’.
‘‘We zijn in Europa te gewend geraakt aan het feit dat we in een veilige omgeving leven’’, zegt Patrick Bolder. Europa heeft behalve in Joegoslavië sinds de Tweede Wereldoorlog lange tijd geen grote gewapende conflicten meer gehad.
Nederland is lang terughoudend geweest in eerdere plannen voor een Europees leger. We vonden de NAVO genoeg garantie voor veiligheid. Daar is sinds Trump verandering in gekomen.
Rusland bezette in 2008 een deel van Georgië (Zuid-Ossetië) en veroverde de Krim in 2014. Volgens analist Bolder bleef dat nog redelijk ver weg voor Europese regeringsleiders, maar bedreigt Poetin de Europese Unie nu direct. Met de hoge energieprijzen, de ferme taal van Poetin en zijn onmogelijke eisen staat de Europese Unie voor een stevige patstelling.
Militaire dreiging
Het gewapende conflict in het oosten van Oekraïne is al acht jaar bezig, maar de laatste paar maanden zijn de spanningen opgelopen. President Poetin heeft sinds afgelopen herfst een troepenmacht van ruim 100.000 militairen opgebouwd aan de oostgrens van Oekraïne.
Zijn belangrijkste eis aan Westerse landen is dat Oekraïne nooit lid mag worden van de NAVO. Dit Westerse militaire bondgenootschap heeft haar lidmaatschap de afgelopen decennia uitgebreid in Oost-Europa. Poetin ziet dit als een bedreiging.
Volgens Bob Deen, Oost-Europadeskundige bij Clingendael, is er ook bij de Russen veel onzekerheid over wat er gebeurt als de dialoog faalt tussen Rusland en voornamelijk de Verenigde Staten. Poetins spel is dus riskant en het is maar de vraag wie er het eerst concessies doet. Volgens Deen is het wel bemoedigend dat vrijdag een dialoog gepland staat tussen de Verenigde Staten en Rusland.
Britten en Amerikanen
De Britten en Amerikanen zeggen dat het weinig zin heeft nog met Poetin te praten. Zij kiezen dus een hardere lijn. Volgens Dick Zandee, defensie-expert bij Clingendael, komen de Amerikanen snel met een pakket met sancties tegen Rusland. De vraag is dan ‘‘gaat de Europese Unie hetzelfde pakket volgen of wordt het iets zwakkers omdat wij economisch afhankelijker zijn van Rusland?’’.
Zandee verwacht dat de NAVO in Oekraïne behalve enkele militaire trainingen weinig gaat uitvoeren, omdat het land geen NAVO lidstaat is. Daardoor is NAVO Artikel 5 over collectieve verdediging daar niet geldig. NAVO lidstaten zijn dus niet verplicht om Oekraïne te hulp te schieten bij een Russische inval.
De Britten geven al duidelijke signalen: zij leveren anti-tank wapens aan Oekraïne. Volgens de BBC stuurt de Britse regering 100 militaire adviseurs naar Oekraïne om soldaten daar te trainen in het gebruik van de anti-tank wapens.
Duitsland en Frankrijk
Wat gaan de Fransen en Duitsers doen? Zij kiezen een minder harde opstelling dan de Amerikanen en de Britten. Regeringsleiders Macron en Scholz benadrukken dat zij willen blijven praten en geen wapens aan Oekraïne zullen leveren. Duitsland en Frankrijk blijven dus zeer voorzichtig.
President Macron presenteerde vandaag het Franse voorzitterschap van de Europese Unie van het komende halfjaar in het Europees Parlement en zei dat de Europese Unie meer lef moet tonen. Ook Rutte wil dat Europa meer kracht en ‘oempf’ laat zien.
Macron praatte over een nieuwe collectieve verdediging op Europees niveau, maar het is nog onduidelijk wat dat inhoudt. De Franse president gebruikte grote woorden, maar werd niet concreet over ingrijpen in Oekraïne.
Europese Unie
Weliswaar werken de Europese Unie en de NAVO op dit moment volgens Rutte goed samen, toch maakt hij zich zorgen over Europese besluitvorming. Er is nog veel interne verdeeldheid tussen Europese landen over de aanpak van de Russische dreiging.
Er zijn met name verschillen tussen de voortvarende Britse aanpak en de voorzichtigere Frans-Duitse strategie.
Experts van het Clingendael Instituut geven aan dat de Europese Unie zelf geen troepen zal sturen. In het geval van cyberaanvallen en desinformatie uit Rusland kan de Europese Unie Oekraïne wel te hulp schieten.
Opknappen
De Europese Unie pakt de Russische dreiging dus aan met een combinatie van dialoog en druk. De vraag blijft of economische sancties tegen Rusland de prijs van een Russische inval hoog genoeg kunnen maken.
Bart Groothuis, Europarlementariër van de VVD, betwijfelt dat. Hij volgt de situatie in Oekraïne nauwgezet en zegt dat ‘‘de kosten voor Poetin hoger zijn bij niets doen of doorpraten, dan bij militair ingrijpen’’. Poetin denkt dat elke dag dat hij wacht met een inval, NAVO-leden het Oekraïense leger kunnen trainen en wapens sturen.
Groothuis voegt toe dat de Europese Unie een actievere rol moet spelen in haar verdediging.
