Wat zijn nu de gevolgen voor de VVD binnen de liberale Renew-fractie vanwege de samenwerking met PVV? Voor de verkiezingen dreigden Renew-kandidaten de VVD nog uit de fractie te gooien of blijft het bij een tik op de vingers? Er zijn immers afspraken gemaakt over de strijd tegen radicaal-rechts (geen samenwerking bijvoorbeeld), maar nu heerst er radiostilte. We gingen op onderzoek uit en spraken de mensen die bij de liberalen aan radertjes draaien. Er is onduidelijkheid. ‘Ja, ze krijgen staf’, zegt de een. ‘Nee we gaan met goede moed verder’, zegt de ander. Duidelijk is dat niemand de gevolgen hardop durft uit te spreken. En dat heeft alles te maken met één feit. Radicaal-rechts groeit en ook andere liberale partijen vrezen dat ze met radicaal-rechts in zee moeten.
Eerder
Liberale samenwerking met radicaal-rechts is niet ongewoon in Europa. Het gebeurde eerder al in Estland en ook in Zweden. Partijen die in het Europees Parlement bij Renew aangesloten zijn, vormden een coalitie met radicaal-rechtse partijen in eigen land. Dat had gevolgen voor de liberale partijen.
Er kwamen onderzoekscommissies en ministers werden niet meer uitgenodigd op liberale voortoppen in Brussel. En ook in Nederland vormde de VVD in 2010 al een gedoogakkoord met de PVV. Een mildere constructie dan het nieuwe kabinet Schoof-I waarin zowel de VVD, NSC, BBB en de PVV ministers aanleveren.
Moe
Tijdens de Europese Parlementsverkiezingen kreeg VVD-lijsttrekker Malik Azmani in ieder geval al veel commentaar. Hij werd er zichtbaar moe van tijdens de laatste debatten net voor de verkiezingen in juni. In plaats van over Europees beleid, defensie en migratie, gingen zijn mediaoptredens vaak vooral over de VVD-samenwerking met de PVV en wat dat voor hem en zijn Europese fractie betekende. Ook liberale kandidaten in de rest van Europa kregen toen de vraag of de VVD zou gestraft worden. Het leidde bij een aantal van hen tot ergernis, legt een bron binnen het Parlement uit.
De Franse voorzitter van de Renew-fractie zei direct na de verkiezingen over de VVD-PVV-samenwerking in gesprek te willen gaan en suggereerde min of meer dat de VVD uit de fractie gezet kon worden. Ook de Renew-spitzenkandidaat Sandro Gozi haalde uit naar de VVD in een groot verkiezingsdebat en ook D66-lijsttrekker Gerben-Jan Gerbrandy had het over een stevig gesprek na de verkiezingen.
Nieuwe werkelijkheid
Dat gesprek kwam er ook. Delegatieleiders van liberale partijen verzamelden zich kort na de verkiezing in het Europees Parlement om te praten over de Renew-prioriteiten van de komende vijf jaar. Ook op de agenda: de coalitie met VVD, PVV, NSC en BBB. Een kans voor Azmani om de lucht te klaren bij zijn collega-liberalen, zegt een bron die bij de vergadering aanwezig was.
Tijdens de vergadering beseften veel liberale partijen dat ze zelf misschien voor een soortgelijke keuze komen te staan. Radicaal-rechts groeit namelijk in heel Europa. Het Franse scenario waarbij de partij van Marine Le Pen een enorme winst maakte tijdens de Europese verkiezingen is een schrikbeeld voor iedereen.
Een coalitie vormen met radicaal-rechts zoals de VVD in Nederland met de PVV deed, is dus niet meer ondenkbaar voor de liberalen. “We weten niet of de VVD het laatste voorbeeld gaat zijn”, vertelt de bron uit de liberale fractie.
De discussie is gevoelig, blijkt uit gesprekken met liberalen, niemand wil geciteerd worden, maar is wel bereid te vertellen wat er aan de hand is.
Ze wijzen op de onlangs aangenomen verklaring van Wenen (september, 2023), waarin Renew-leden beloofden niet met radicaal-rechts samen te werken. Maar tussen droom en daad staan verkiezingsuitslagen in de weg. Wat nu, is de vraag. Bij ALDE, dat is het oorspronkelijke liberale samenwerkingsverband waar D66 en de VVD bij zijn aangesloten (en onderdeel is van de grote Renew-fractie) komen ze binnenkort met richtlijnen. Maar er staat nog niks op papier.
De gevolgen
Formele besluiten zijn er nog niet genomen, maar dat komt ook omdat de VVD confrontaties uit de weg is gegaan, horen we van verschillende kanten. Zo schoof de VVD niemand naar voren voor de belangrijkste posities zoals het vice-fractievoorzitterschap. Malik Azmani, die dit voorjaar nog fractievoorzitter wilde worden, stak nergens z’n vinger op.
Volgens de VVD is er dan ook er geen sprake van strafmaatregelen. Er wordt verwezen naar een uitspraak van Renew-voorzitter Valerie Hayer. “Ik wilde binnen de groep het gesprek aangaan over de nationale situatie en de keuze van de VVD”, zei ze na de verkiezingen. Maar ook de positie van Hayer was verzwakt. Haar partij verloor een flink aantal zetels. “De VVD is een belangrijk lid van onze politieke familie. Ik heb gezegd wat ik moest zeggen over hun nationale keuzes. Nu gaan we aan het werk.”
En aan het werk zonder straf dus. De VVD in Den Haag krijgt dit najaar bezoek van een speciale delegatie. Een fact-finding-missie, een soort onderzoekscommissie. In het verleden kregen ook de Zweedse liberalen een dergelijke groep op bezoek. Liberalerna, zoals de Zweden heten, moesten uitleggen dat ze voldoende maatregelen namen om te voorkomen dat ze medeverantwoordelijk werden voor het verspreiden en uitvoeren van rechts-radicaal beleid. Maar mensen die betrokken zijn bij het organiseren van het bezoek laten nu al weten dat de missie geen echt onderzoek is. Meer een werkbezoek waar in goede sfeer over de actuele politieke situatie wordt gesproken. Zonder dus vergaande conclusies te trekken. Het is zelfs de vraag of er een officieel rapport komt van de missie.
Geen toppen meer
En dan is er nog iets. VVD-ministers en partijleiders zouden niet meer welkom zijn bij zogenaamde voortoppen in Brussel. Dat zijn de bijeenkomsten voor de vergadering van de vakministers of voor de top van de regeringsleiders. Mark Rutte was daar altijd te gast, evenals bijvoorbeeld de Franse president Macron.
Datzelfde gebeurde met het Zweedse Liberalerna. “Dat was ook de afspraak”, zo horen we bij Renew. “Iedereen was het ermee eens dat we dezelfde procedure zouden volgen als bij de Zweedse liberalen.” Volgens de VVD is daar geen sprake van. Toch melden bronnen binnen Renew dat de VVD voorlopig geen uitnodiging hoeft te verwachten.
In de praktijk zou het ook maar weinig betekenen. De VVD heeft vier ministers en geen premier meer. En voorlopig staat er geen overleg gepland. De eerstvolgende grote top is in oktober, en zonder premier heeft de VVD daar niks te zoeken. Tegen die tijd zijn we maanden verder en heeft het gesprek tussen ALDE en de VVD al plaatsgevonden. “Dan heroverwegen we het al dan niet versturen van de uitnodiging”, klinkt het uit het Parlement.
Gerustgesteld
De stelligheid van de Renew-top tijdens de verkiezingscampagne is in ieder geval verdwenen. “Dat heeft te maken met het feit dat de topbaantjes binnen de fractie op dit moment verdeeld worden”, legt een bron binnen de liberalen uit. Intern ruziemaken helpt op dit moment niemand. “Maar het is ook zo stil omdat iedereen moet wennen aan een nieuwe werkelijkheid. We worden allemaal geconfronteerd met de overwinning van rechts.”
Dat was ook de insteek van de vergadering net na de verkiezingen. Er is een constructief gesprek gevoerd, waarbij Azmani de kans kreeg om de situatie in Nederland te schetsen en het besluit van de VVD om in zee te gaan met de PVV van context te voorzien. Geen coalitie vormen met Wilders kon nieuwe verkiezingen betekenen en daarmee een nog grotere overwinning voor radicaal-rechts. “Dat realiseren andere liberale partijen nu ook”, horen we van meerdere kanten. De Finnen zouden de VVD bijgevallen zijn. Ze spraken over een succesverhaal, vertelt een bron die aanwezig was. Bij de Finnen leidde een regering met radicaal-rechts juist tot een nederlaag voor de populisten tijdens de volgende verkiezingen.
Vooralsnog heeft Azmani zijn collega-liberalen verzekerd dat het PVV-gedachtegoed geen plek vindt binnen de VVD, vertellen bronnen. De partij zou tijdens de coalitieonderhandelingen ervoor gezorgd hebben dat de meest extreme denkbeelden van Wilders niet in het hoofdlijnenakkoord terechtkwamen. Dat kon Nederland voor de Europese verkiezingen al merken. De PVV nam afstand van haar vroegere standpunt om de EU te verlaten.
Brusselse Nieuwe sprak voor dit verhaal met meerdere bronnen binnen Renew, ALDE en nationale partijen binnen de Renew-fractie. De bronnen zijn bij de hoofdredactie bekend.
