Polen, Hongarije en Slovenië: het is een greep uit de landen in Europa waar de rechtsstaat onder druk staat. Ieder jaar brengt de Europese Commissie daarom een jaarlijks verslag uit over de toestand van de rechtsstaat. Het Europees Parlement reageert daar vervolgens weer op met een rapport dat controleert of de Commissie het wel bij het rechte eind heeft. Dit jaar is een Nederlander, Europarlementariër Thijs Reuten (PvdA), verantwoordelijk voor de dubbelcheck van het Commissierapport over de Europese rechtsstaat in 2021. Wat gaat goed en wat kan beter?

Debat

Het Commissierapport over de toestand van de rechtsstaat in Europa, ook wel ‘rule of law report’ genoemd, is een haai zonder tanden als er geen effectieve strafmaatregelen aan worden verbonden. Dat is de boodschap van het Europees Parlement aan de Europese Commissie. “De Commissie geeft in het ‘rule of law report’ elk jaar een rechtsstatelijke stand van zaken, maar dat is niet voldoende. Om het afglijden van onze fundamentele Europese waarden te voorkomen, moeten we het rechtsstaatrapport verbinden aan oplossingen en eventuele strafmaatregelen”, aldus Reuten.

Autocraten aan de Europese geldkraan

De Europese Commissie moet dus veel daadkrachtiger optreden, maar waartegen? Volgens Reuten zijn het autocraten, individuen die in een regeringsvorm ongelimiteerde macht toe-eigenen, die de democratie in de Europese Unie niet alleen ondermijnen, maar ook uithollen. Dat illustreert het Europarlementslid aan de hand van Hongarije, dat vanwege diens afhankelijkheid van energie uit Rusland tegen nieuwe EU-sancties tegen Rusland is:

“De Hongaarse premier blokkeert momenteel eigenhandig een cruciaal sanctiepakket tegen Rusland. De Europese Commissie dreigt hem hiervoor wederom met geld te compenseren”, merkt Reuten sarcastisch op. “Het is mij onduidelijk hoe we gaan voorkomen dat deze EU-fondsen voor de zoveelste keer in de zakken van Orbán en zijn vrienden verdwijnen. Ons rapport is daarom helder: geen enkel geduld meer met autocraten in de Europese Unie”. Ofwel: geen euro meer naar autocraten.

Half werk of stap in de goede richting?

Europarlementariër Peter van Dalen (ChristenUnie) vult aan: “Helaas zijn er nog steeds in meerdere lidstaten van de Europese Unie zorgelijke ontwikkelingen rondom de rechtsstaat.” Wel stelt Van Dalen dat de Europese Commissie stappen in de goede richting heeft gezet door de subsidiekraan richting Hongarije deels dicht te draaien “om zo te voorkomen dat Europees geld bijdraagt aan de afbraak van de rechtsstaat in het land”.

Te weinig en te laat, meent Reuten. “Hoewel de Europese Commissie nu eindelijk het mechanisme activeert dat EU-fondsen richting Hongarije stop kan zetten vanwege de rechtsstaatproblemen, heeft dit veel te lang geduurd. Daarnaast is het hoog tijd om dit besluit ook tegen Polen te nemen. Het gevolg van niet ingrijpen in landen als Polen en Hongarije is dat lhbti’ers niet meer zichzelf kunnen zijn, we steeds minder onafhankelijke rechters hebben en journalisten niet langer in veiligheid en vrijheid kunnen werken.”