Op 30 oktober bevatte de post uit Brussel een brief van 28 pagina’s van de Europese Commissie over de voorgestelde omgang met een wachtkamer vol aspirant-lidstaten. Hoewel de EU meestal in 24 talen werkt, bleef het dit keer bij een Engelse, Franse en Duitse taalversie. Deze week kwam de Hongaarse Eurocommissaris Várhelyi – bezig aan de laatste werkdag op zijn portefeuille Nabuurschap en Uitbreiding – die brief toelichten en ging met een handvol aanwezige Kamerleden in gesprek over het controversiële thema dat in EU-jargon “uitbreiding” heet. Op 11 december is er dan een Kamerdebat– mits de fracties ermee instemmen een dag eerder dan gepland.
In de kleine kring Buitenlandse Zaken- en Europa-woordvoerders speelt die week ook de begrotingsbehandeling Defensie en een vergadering tussen parlementariërs van NAVO-landen. O ja, en het Europees Parlement nodigde de Tweede Kamer uit voor een rechtsstaat-vergadering op 12 december, die ligt inmiddels op de stapel bij de woordvoerders Binnenlandse Zaken.
Het ‘uitbreidingspakket’ van de Europese Commissie ligt nu ruim een maand op de parlementaire leesstapel. Het behandelt tien kandidaat-landen en hun voortgang en geeft aanbevelingen aan de Europese Raad van Ministers, die op 17 december samen besluiten hoe nu verder.
Aan de borst
Gezien de broze politieke verhoudingen in Den Haag is het voor Kamerleden belangrijk te weten wat de regering hier allemaal van vindt. Maar op het moment van schrijven is het ‘kabinetsstandpunt’ over de uitbreiding van de EU nog niet binnen. Ondertussen gaat het gesprek in Brussel verder. Tijdens de laatste Raad Algemene Zaken spraken verschillende landen zich al uit – Nederland verwees toen naar het pas op 17 december geplande agendapunt. Toch spraken de EU-ambassadeurs maandag al over het hoofdstuk Servië. Nederland voegde zich alvast in het koor kritikasters van Belgrado, alwaar men weigert sancties tegen Rusland in te stellen.
Behalve de politieke mantra’s dat uitbreiding ‘strikt maar eerlijk’ en op basis van ‘merites’ moet plaatsvinden, doen de meeste politieke partijen geen uitspraak over de gewenste vorm van de relatie met landen als Albanië, Oekraïne, Noord-Macedonië en Bosnië. Tijdens een conferentie op Instituut Clingendael merkte de rapporteur van de Tweede Kamer op dit thema, Thom van Campen (VVD) op dat zijn mailbox hierover leeg blijft. Er is geen maatschappelijk of media-gesprek in ons land over het dilemma waar de Europese politiek voor staat. Geopolitiek is het aan de borst klemmen van nieuwe leden om te voorkomen dat zij uit de Europese invloedssfeer vallen, welhaast onvermijdelijk. Maar tegelijk is het hele proces enorm complex, sterker: politiek vrijwel onmogelijk – Clingendael-onderzoekers noemden dat de ‘uitbreidings-paradox’.
Olifant
De EU is al jaren in gesprek met landen die graag tot de EU willen toetreden en heeft in de regio grote verwachtingen gewekt. Dat is uit eigenbelang, zeker omdat ook Rusland en China er al druk investeringen doen. De lidstaten staan dan ook niet principieel negatief tegenover het toelaten van nieuwe leden – behalve in het geval van Turkije. Aspirant-lidstaten moeten allemaal grote aanpassingen uitvoeren in wetgeving en politiek en dat gaat niet voorspoedig. Er is groeiend nationalisme en populisme, vriendjespolitiek en een historisch zwak maatschappelijk middenveld. Experts spraken hier op 6 november al over op uitnodiging van de Europa-woordvoerders. Georgië hoeft ondertussen zelf geen tempo meer, nu de EU de recente parlementsverkiezingen als oneerlijk bestempelde.
Ondertussen is “ uitbreiding” maar één van de enorme opgaven op de zwaarbeladen Brusselse agenda: defensie-investeringen, de gevolgen van Trump’s herverkiezing, de klimaattransitie. En dat in een tijd dat in meerdere EU landen de politiek op knappen staat en nationalisme en populisme welig tieren. De olifant in de Kamer is bovendien de relatie met de NAVO; waar de EU-kandidaten ook naar lonken als veiligheidsparaplu. Daarover vond deze week ook een Kamerdebat plaats – maar dat is in de onnavolgbare Haagse silo’s “buitenlands” en geen Europees beleid. Een andere commissie, andere woordvoerders en een andere webpagina. Het wachten is op een uitgebreid Europadebat.
