In 2006 deed de Europese Commissie een voorstel voor een bodemrichtlijn. Het was een wetsvoorstel dat op weinig applaus kon rekenen, nationaal en internationaal. In Nederland was het Planbureau voor de Leefomgeving kritisch. Ook de gemeenten en provincies kwamen in het geweer. Hun kritische standpunt is nog te vinden op de website van de Eerste Kamer. Het kabinet Rutte-II zette Europese bodemwetgeving in 2013 op de ‘subsidiariteitslijst’: Europees wat moet, nationaal wat kan. In die brief naar de Kamer had het kabinet een reeks thema’s geïnventariseerd, die wat het kabinet betreft niet in de EU geregeld moeten worden. ‘Bodembeheer is bij uitstek een beleidsveld dat op nationale, regionale en lokale schaal ingevuld moet worden, met slechts beperkte internationale aspecten’. Evenmin als Europese regels voor zwangerschapsverlof van minimaal twintig weken, zag het kabinet bodemwetgeving zitten. Leidende (of was het: lijdende?) minister van Buitenlandse Zaken bij deze ‘subsidiriteitsexercitie’: Frans Timmermans.

Het Europese zwangerschapsverlof kwam er niet en de bodemrichtlijn trof hetzelfde lot. Er werd lang over het Commissieplan onderhandeld tussen de landen, maar omdat er een ‘blokkerende minderheid’ was (met Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk en Frankrijk) liepen de onderhandelingen vast. In 2014 trok de Europese Commissie het plan officieel terug, ook tot opluchting van boerenorganisatie LTO.

Verontreiniging

Maar wat in het vat zit, verzuurt niet. Bodem bleef een thema bij het Directoraat-Generaal Milieu. Anderhalf jaar geleden kwam de Europese Commissie met een nieuw document vol frisse bodemplannen. Die plannen zijn natuurlijk niet los te zien van de Green Deal voor milieu-, gezondheids en natuurbescherming. Inderdaad: van diezelfde Frans Timmermans.

Aan deze bodemstrategie gingen vele gesprekken met experts van de lidstaten vooraf. En 220.000 Europese burgers ondertekenden een petitie. Voor een officieel burgerinitiatief zijn er 1 miljoen nodig. Het initiatief was dus niet geldig. Maar de Commissie vertaalde de burgeroproep maar als een breedgedragen roep om actie, passend bij VN doelstellingen, schrijft het in het stafdocument. De ambtenaren van de afdeling Milieu van de Europese Commissie stellen in de strategie onder meer een ‘paspoort voor afgegraven bodem voor’, waaraan kwaliteitseisen worden gesteld. Het gaat verder over indicatoren en regels die moeten bewerkstelligen dat driekwart van de Europese bodem gezond is en bodemverontreiniging verleden tijd.

De regering Rutte -IV blijft even kritisch over EU bodemwetgeving als vorige kabinetten, blijkens het onderhandelingsstandpunt over de bodemstrategie van begin vorig jaar. Zo’n paspoort bijvoorbeeld zou kunnen leiden tot desinformatie en onnodige bureaucratie, schreef de regering in antwoord op de Kamervragen van zeven fracties in maart 2022.

13 Nederlandse brieven

Maar de Europese molens draaiden door. In het werkprogramma voor 2023 van de Europese Commissie staat hij toch aangekondigd: een nieuw wetsvoorstel voor een Europese bodemrichtlijn, in het tweede kwartaal te verschijnen. 

De koepels van provincies (IPO) en gemeenten (VNG) zien de bui hangen boven de Nederlandse vlakke grond. En de regio’s hebben een werkgroep gevormd die de auteurs van de nieuwe wetten in Brussel scherp in de gaten houdt. En toen de Europese Commissie alle Europese organisaties en burgers opriep om inbreng te leveren op de impact assessment, leverden ze een gezamenlijke kritische inbreng. 

De brief van onze decentrale overheden was 1 van de 13 brieven uit Nederland, van de in totaal 189 die de Europese Commissie op de oproep ontving. Die andere inbreng uit ons land kwam trouwens van LTO, AgricaptureCO2, de Wageningen universiteit, het Samenwerkingsverband Noord Nederland, twee lobbygroepen anti-pesticiden, de Rabobank, de NGO Meten is Weten en drie bezorgde burgers. 

Oog op de bal

Tweede Kamerleden hebben het plan ook in het vizier. De bodemrichtlijn staat op de lijst van ‘prioritaire EU-voorstellen’. Daar heeft de lobby van provincies en gemeenten vast iets mee te maken. Al is het niet duidelijk of de IPO/VNG inbreng in de consultatie naar onze volksvertegenwoordigers is gestuurd. Uit de zoekmachine van de Tweede Kamer komt het stuk niet naar voren, maar dat zegt meer iets over die zoekmachine dan over de lobby. 

Het kabinet heeft ondertussen formeel nog geen rol. De Europese Commissie heeft het recht van initiatief en typt – volgens alle bronnen – noest door aan een wetsvoorstel. Als dat gepubliceerd wordt, zal de regering hier iets over gaan vinden. De decentrale overheden houden het oog op de bal. Hopelijk slaat het krachtenveld tegen die tijd niet alle hoop de bodem in.

Praktijkprofessor Europa van de Haagse Hogeschool Mendeltje van Keulen (cartoon) was griffier Europese Zaken bij de Tweede Kamer. Zij kijkt wekelijks voor Brusselse Nieuwe in brievenbus van de Tweede Kamer naar de post uit Brussel. Elke week de column van Mendeltje van Keulen in je mailbox ontvangen? Abonneren kan hier voor slechts 1 euro in per maand. Daarmee levert u een bijdrage aan de onafhankelijke journalistiek en opinie over Europese zaken die Nederland raken.