Vroeger zeiden we routineus dat de EU niks deed met volksgezondheid, want onbevoegd. Maar door de grensoverschrijdende Coronacrisis kwam er een nieuwe afdeling van de Europese Commissie: HERA – naar de Griekse godin van de gezondheid. Daar werken Europese ambtenaren die gezondheidsdreigingen analyseren en in nood snel kunnen opschakelen.

Gezondheidsruimte

In het voorjaar van 2021 konden alle belanghebbenden hier ideeën insturen voor een ‘Europese Gezondheidsruimte’. Dat is geen lokaal of gebouw (en lelijk Nederlands, maar dat komt ervan als je in 24 talen samenwerkt). De Commissie gebruikt het woord ‘ruimte’ wel vaker als landen samenwerken, zoals op justitie in een de Ruimte voor Rechtvaardigheid, Vrijheid en Recht.

Wie ideeën instuurden, valt niet meer te lezen. De consultatie is ondertussen dicht. Op basis van de gegeven input gingen de Commissie-ambtenaren schrijven. Ze publiceerden op 22 mei 2022 een conceptwetstekst voor een European Health Data Space. In jargon en in Kamerstukken voortaan afgekort als EHDS. De EHDS gaat over het gebruik, de bescherming en de ontwikkeling van elektronische patiëntendossiers.

Niet delen

De spanningen rondom de EHDS zitten hem in de uitwerking. Enerzijds is er de noodzaak van databeschikbaarheid, anderzijds het zorgvuldig gebruik van die medische data. Wie controleert systemen voor ze op de markt komen?  Welke gegevens komen er in? Wie heeft er toegang toe? Wie kan de gegevens gebruiken en hoe verhoudt zich dat tot het medisch beroepsgeheim? Oud-minister Kuipers stelde Kamerleden gerust; er komt geen Europese “super data cloud” met patiëntgegevens.

De onderhandelaar van het ministerie van VWS kreeg een eerste standpunt van 16 pagina’s. Omdat Nederland zelf ook een elektronisch patiëntendossier in ontwikkeling kent, moet de EHDS worden ingepast. Patiënten moeten kunnen aangeven dat ze hun gegevens niét delen. De PVV wilde in een aangenomen Kamermotie een ‘opt-in’ in plaats van een ‘opt-out’, maar daarvoor bleek in de EU al snel geen meerderheid.

Compromissen  

Anderhalf jaar lang werd er over de 72 wetsartikelen onderhandeld in Brussel. Met meerderheden, dus Nederland kon niet op alles zijn zin krijgen. In december oordeelden de onderhandelaars in de raadswerkgroep dat het stuk klaar was voor de ambassadeurs, die het vaststelden voor detailbehandeling met het Europees Parlement. Kuipers stuurde een heel gedetailleerde brief met wat Nederland wel en niet heeft bereikt.

Die precieze informatievoorziening op belangrijke momenten was afgesproken in het ‘behandelvoorbehoud’ dat de Tweede Kamer op de EHDS had afgesproken. De Kamercommissie VWS had maar liefst drie rapporteurs aangesteld die de onderhandelingen van nabij volgen. Twee ervan,  Wieke Paulusma (D66) en Judith Thielen (VVD) zijn gelukkig in november opnieuw gekozen in de Tweede Kamer.

Big-tech speelbal

Omdat ‘we’ in de onderhandelingen zo constructief zijn geweest en veel teksten hebben weten in te brengen, is er veel binnengehaald. Maar (uiteraard) niet alles, zoals verplichte datalokalisatie. Ook de kosten van de finale afspraken zijn niet goed in te schatten, wat tot zorgen leidde bij het ministerie van Financiën.   

En waren er ook bezorgde Kamerleden? Dat viel mee. De woordvoerders VWS legden de brief met het gedetailleerde mandaat tijdens hun vergadering van 17 december vooralsnog op een groeiende brievenstapel. Te bespreken tijdens een debat over de ‘informele gezondheidsraad’ – geen datum bekend.

Maar dat zal mogelijk veranderen, want nu is er aandacht voor het EHDS in de media. “Maak de gezondheidszorg geen speelbal van Big-tech”, lazen Trouw-lezers in een oproep aan de onderhandelaars. Zorgen genoeg voor een Kamerdebat?