Van alle veldslagen tussen Polen en de Europese Unie was deze week toch wel een “game changer”, volgens Kees Sterk, hoogleraar Europese rechtspleging aan de Universiteit van Maastricht. De Europese Unie had veel eerder streng moeten optreden tegen Polen, stelt hij. “Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.”

Na al dat heen en weer gebekvecht, wat is de actuele tussenstand? De Poolse regering schokte de rest van Europa deze week met de uitspraak van het Poolse gerechtshof, dat het Poolse recht soms zwaarder weegt dan het Europese recht. 

Tegenover Polen staat het Europese bestuur met een zak geld met daarin 36 miljard euro. Het bedrag dat Polen eigenlijk uit het coronaherstelfonds zou krijgen. Maar dat houden ze achter slot en grendel zolang Polen het Europees Hof negeert. 

Het is niet de eerste keer dat Polen ruzie heeft met de Europese Unie. Al 5 jaar, sinds de Poolse ultranationalistische regering onder leiding van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) de rechtstaat afbouwt in het land, waarschuwt Brussel. 

Brussel had al veel eerder streng moeten zijn voor Polen en de geldkraan moeten dichtdraaien, stelt hoogleraar Kees Sterk. “Jammer genoeg hebben ze dat niet gedaan”, stelt Kees Sterk. “Ze hebben Polen maar waarschuwingen gegeven, die zij constant negeerden. En nu zitten we met de problemen. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.”

De Europese Unie moet nu wel standvastig zijn en Polen niet alsnog die 36 miljard uitbetalen. Ze kunnen niet anders, vindt Sterk. “Als ze nu alsnog betalen zullen ze andere euro-kritische landen inspireren.” Steeds vaker trekken in Europa de zogenaamde Visegrad-landen (Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije), samen op en pleiten voor meer nationale macht met minder plaats voor Europa.

Wat nu?

“Nu zitten ze eigenlijk in een patstelling”, zegt hoogleraar Sterk. “Brussel geeft voorlopig geen geld. Polen zal moord en brand schreeuwen, maar deze stap was de ultieme escalatie. Polen kan hier niet meer op terugkomen.” Dan kan het twee kanten op. “Of er komen nieuwe verkiezingen en het volk straft de PiS regering voor het feit dat ze die 36 miljard zijn misgelopen of de huidige regering wordt herkozen. Als dat gebeurt dan zou het wel eens tot een Polexit kunnen komen.”

Deze nieuwe klap voor de relatie met Brussel vraagt om verdere stappen. Er is een risico dat Polen uit de EU vertrekt, klinkt het in verschillende landen. Onder andere de Franse minister van Europese Zaken Clément Beaune sprak over een aanval op de Europese Unie. De Nederlandse Europarlementariër Malik Azmani (VVD) zegt het hoofd van de Europese Commissie Ursula Von der Leyen moet zich beraden over de volgende stappen tegen Polen. “Als Polen zich niet aan de Europese regels wil houden moeten ze hun conclusies trekken”.

Het Europees Hof vs nationale soevereiniteit

Brussel moet zich niet bemoeien met onze zaken, de soevereiniteit van een land gaat soms boven het Europees recht, zeggen Poolse rechters. Waarom maakt juist deze uitspraak zo veel los bij de EU? Er zijn 3 redenen waarom dit juridisch niet kan, legt Kees Sterk, Hoogleraar Europese rechtspleging aan de Universiteit van Maastricht uit.

1. Polen heeft zelf het Verdrag met de Europese Unie getekend. “Als je wil toetreden tot de EU moet je dit verdrag tekenen. Hierin staat dat je de rechtspraak van het Europees Hof accepteert.”

2. Het Europees Hof is essentieel onderdeel van de Europese Unie. “Het Hof is niet voor niets opgericht. Als je als unie gezamenlijk beleid wil maken met een gezamenlijke interne markt, kan het niet zo zijn dat in het ene land andere regels gelden dan in het andere.”

3. Er is het gezamenlijke Europese recht. “Wat betekent dat alle vonnissen van alle rechters uit alle landen in de Europese Unie erkend worden. Deze zaken hoeven niet in een ander land opnieuw te worden gedaan. Dit veronderstelt wel dat alle rechters in de EU onafhankelijk recht moeten kunnen spreken. Het kan niet zijn zoals in Polen dat rechters in de binnenzak van de landelijke regering zitten.”

UPDATE: Meer duiding over Polen en het Europese recht van hoogleraar Sterk zie je bij Een Vandaag