Opinie | Alleen een expliciete ja is ja, zegt Eurocommissaris voor Gelijkheid Helena Dalli

Nederland verzet zich tegen een Europese definitie van wat verkrachting is. Het kabinet vindt dat Europa zich daar niet mee moet bemoeien. Maar de Europese Commissie zet door en wil een definitie en een minimale strafmaat in heel Europa. Volgende week vinden de laatste onderhandelingen plaats en Eurocommissaris Helena Dali schrijft dat het bittere noodzaak is om slachtoffers van seksueel geweld te beschermen.

3 min. leestijd

“Wees voorzichtig als je alleen gaat hardlopen.”
“Trek dat rokje niet aan als je geen ongewenste aandacht wil.”
“Drink niet.” 
“Kom niet te laat naar huis. Wie brengt je thuis?”
“Ga niet alleen over straat ‘s nachts, dat is gevaarlijk.”

Als dit je niet vertrouwd in de oren klinkt, ben je hoogstwaarschijnlijk geen vrouw. Wij vrouwen worden vaak geconfronteerd met zulke waarschuwingen die de verantwoordelijkheid voor onze veiligheid volledig bij onszelf leggen. Zelfs zo vaak dat deze uitdrukkingen deel gaan uitmaken van onze gedeelde ervaringen als vrouwen.

Geweld tegen vrouwen

In de jaren dat ik politiek actief ben, heb ik diverse slachtoffers van seksueel geweld, waaronder verkrachting, ontmoet. Zij vertelden mij in vertrouwen hun verhaal. Sommige van deze vrouwen werden tegen hun wil gedwongen tot seksuele handelingen, maar hebben door de omstandigheden geen weerstand kunnen bieden tegen hun belagers.

Door deze ontmoetingen heb ik geleerd hoe complex de wisselwerking is tussen dwang en machtsongelijkheid in situaties waarin verkrachting en ander seksueel geweld zich voordoen.

Uit gegevens van Fonds Slachtofferhulp blijkt dat vorig jaar in Nederland 2885 verkrachtingen werden gemeld. Dat is ruim het dubbele van in 2015. Dit is onaanvaardbaar. Daarom heeft de Europese Commissie in 2022 een wet voorgesteld om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld in Nederland en in de rest van de EU te bestrijden.

Instemming moet duidelijk zijn

Dit wetsvoorstel zorgt voor betere hulp aan slachtoffers en meer mogelijkheden om naar de rechter te stappen. Artikel 5 van het voorstel stelt een minimumstraf voor verkrachting voor in alle Europese lidstaten. Daarmee maken we duidelijk dat verkrachting een van de meest ernstige strafbare feiten is. Het schendt de seksuele integriteit van slachtoffers en is een vorm van criminaliteit die vooral vrouwen treft.

Het voorstel definieert instemming als goedkeuring die gegeven wordt uit vrije wil. Het mag niet worden afgeleid uit het niet uiten van verbaal of fysiek verzet, en ook niet op basis van intieme relaties in het verleden. De instemming moet duidelijk zijn gegeven en kan op elk moment worden ingetrokken.

Het ontbreken van instemming geldt niet alleen wanneer iemand expliciet “nee” zegt maar ook als diegene zwijgt. En wanneer iemand tot seksuele handelingen wordt gedwongen, onder druk wordt gezet of geïntimideerd wordt. Dit onderscheid is geen formaliteit. Het is een essentiële voorwaarde.

Juridisch schild

Uit gegevens blijkt dat in de lidstaten waar verkrachting op deze manier wordt gedefinieerd, vaker aangifte wordt gedaan van verkrachting. Deze stijging komt onder andere door een groter vertrouwen bij de bevolking dat deze zaken op een goede manier door justitie en politie worden opgepakt.

Door dit in de hele EU de norm te maken, zorgen we voor een krachtige versterking van de positie van vrouwen. Niet het gedrag van het slachtoffer is bepalend, maar het beginsel dat alleen een expliciete “ja” ook daadwerkelijk “ja” betekent.

Zo bevestigen we niet alleen de intrinsieke waarde van individuele wil, maar reiken we ook een juridisch schild aan dat alle vrouwen beschermt.

Uniforme definitie

Ik ben ervan overtuigd dat de lidstaten het eens worden over dit urgente voorstel en de uniforme definitie van verkrachting zullen steunen. Het moet glashelder zijn dat seksuele handelingen zonder instemming verkrachting zijn. We zouden nalatig zijn als we er niet voor zouden zorgen dat alle vrouwen in de Europese Unie hetzelfde niveau van rechtsbescherming krijgen.

Dit is een beslissende stap in de richting van een rechtsstelsel dat potentiële slachtoffers volledig beschermt en alle getroffenen ondersteunt. Zo bouwen we aan een samenleving die persoonlijke grenzen en integriteit volledig respecteert.

Helena Dalli, Eurocommissaris voor Gelijkheid