Dat bleek dinsdagavond tijdens een debat in de Tweede Kamer. Het kabinet wil de NS ook na 2025 het alleenrecht geven om het spoorvervoer op het Nederlandse hoofdrailnet te verzorgen. Maar de Europese Commissie eist dat het kabinet ook andere aanbieders de kans geeft om een bod uit te brengen op de gunning.

Heijnen wil geen marktanalyse

In een debat in de Tweede Kamer zei Heijnen eigenlijk niets te zien in zo’n marktanalyse. Zij wil met een zogenaamde ‘onderhandse gunning’ marktwerking op de belangrijkste spoorverbindingen uitsluiten. “Het hoofdrailnet is de ruggengraat van het Nederlandse spoor”, zei de CDA-politica. 

Ze wil dat niet “zo maar te grabbel gooien” en vindt dat de belangen van de reiziger het best gediend is als het Nederlandse staatsspoorbedrijf zoals vanouds de treinen op de belangrijkste Nederlandse spoorverbindingen ook na 2025 blijft verzorgen. 

Kabinet neigt te buigen voor Brussel

De meerderheid in de Tweede Kamer steunt Heijnen en het kabinet heeft inmiddels besloten tot de onderhandse gunning. De liberale Eurocommissaris Vălean dreigt echter met een rechtszaak tegen Nederland als het kabinet niet alsnog tot een marktanalyse besluit.

Volgens Brussel liggen er al klachten van andere spoorbedrijven over het Nederlandse besluit. In een felle brief aan Heijen schrijft Vălean dat ze constateert dat “ondanks de duidelijke positie van de Europese Commissie uw regering besloten heeft om geen marktanalyse uit te voeren”.

Vălean zegt dat Nederland daarmee het Europese recht schendt. De Roemeense, die in de hiërarchie van de Europese Commissie valt onder de verantwoordelijkheid van vicevoorzitter Frans Timmermans, kondigt aan zij met een inbreukprocedure start als het kabinet niet bijdraait. 

Alhoewel Heijnen vindt dat haar besluit het Europees recht niet schendt, lijkt het kabinet vanwege de Brusselse dreigementen te willen bijdraaien. “Ik overweeg zo’n analyse uit te voeren”, zei Heijnen, “als we geen analyse uitvoeren dan heeft dat consequenties.”

Ze wees op het risico dat Nederland een rechtszaak zou kunnen verliezen waarna Brussel boetes kan opleggen en er mogelijk schadeclaims volgen van spooraanbieders die zich benadeeld zouden kunnen voelen. Ook zou een rechtszaak voor de NS jaren van onzekerheid betekenen. “Een beknopte marktanalyse leidt tot de meeste rust”, zei Heijnen

Het lijkt erop dat Heijnen het uiteindelijke besluit over wel of niet buigen voor de druk uit Brussel overlaat aan de Tweede Kamer. Tijdens het debat deed ze geen definitieve uitspraken en zei wel dat het goed is om deze “principiële discussie” met de Kamer te voeren.

Oppositie wil de strijd aangaan

SP-Kamerlid Mahir Alkaya sprak over een “bizarre situatie”. Die andere spelers die interesse zouden hebben in het Nederlandse spoor zijn helemaal geen commerciële marktpartijen, zei hij, maar dochterondernemingen van staatsbedrijven uit Duitsland en Frankrijk.

Net als de rest van de oppositie dringt hij er bij het kabinet op aan om de poot stijf te houden en geen marktanalyse te doen. Links en rechts is de vrees groot dat een daarmee alsnog de deur opengaat voor meer marktwerking op het spoor. Iets wat partijen van links tot rechts in de Kamer, net als het kabinet zelf, niet willen.

In het debat werd duidelijk dat de oppositie wel wat voelt voor een jarenlang durende rechtszaak met Brussel. Veel Kamerleden zien dat in de hele Europese Unie het denken over de relatie tussen staat en markt aan het veranderen is. Goede kans dat terwijl Nederland en de Europese Commissie ruziemaken in de rechtszalen, de lidstaten ondertussen de wet wijzigen en zo een einde maken aan de volgens veel partijen achterhaalde Brusselse ideeën over marktwerking.

Harry van der Molen van regeringspartij CDA wees erop dat een marktanalyse geen formaliteit is. Om pragmatische redenen en uit angst voor ruzie doen wat Brussel vraagt, daarin zitten volgens hem risico’s. Hij voorziet dat er over de uitkomst dan alsnog een discussie met Brussel zal ontstaan over de conclusies van die analyse. “Er komen nieuwe problemen bij”, waarschuwde hij. 

De verwachting is dat de Kamer volgende week stemt over de vraag of er een marktanalyse komt. Cruciaal is de positie die het CDA dan zal innemen. Het was opvallend dat in het debat de regeringspartij aan de kant stond van de oppositie, maar dat zegt in de Haagse werkelijkheid niets over hoe het bij de uiteindelijke stemmingen zal gaan.

NS-baas Koolmees niet bang voor Europese Commissie

Pontificaal op de eerste rij van de publieke tribune zit Wouter Koolmees. Het toeval wil dat de dag van dit cruciale Kamerdebat ook zijn eerste dag is als de nieuwe president-directeur van de Nederlandse Spoorwegen. Het is voor het eerst in maanden dat de oud-politicus weer terug is bij zijn voormalige collega’s in de Tweede Kamer. 

Wat de Kamer deze of volgende week besluit, zal bepalen hoe zijn jaren aan het hoofd van de NS eruit zullen zien. Nee, zegt Koolmees tijdens een schorsing van het debat, hij is niet bang dat het conflict met de Europese Commissie uit de hand zal lopen. Steeds meer Europese politici zijn niet meer zo enthousiast over het steeds verder liberaliseren van de markt. In die zien is de harde toon van de Europese Commissie een voorbeeld van het oude denken.