Er zijn geen aanwijzingen dat er ‘grootschalig’ Russisch vermogen is weggesluisd uit Nederland na het instellen van de Europese sancties tegen Russen uit Poetins entourage. Dat concludeert minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken in een brief aan de Tweede Kamer.

Het beeld dat volgens hem in de media is ontstaan, namelijk dat er miljarden euro’s zouden zijn weggelekt omdat Nederland te laat zou hebben gehandeld, spreekt Hoekstra tegen. Hij liet een onderzoek uitvoeren waarin “naar voren komt dat er geen sprake lijkt te zijn van substantiële niet bevroren bezittingen van gesanctioneerde (rechts)personen”, aldus Hoekstra. 

Ook zijn er volgens hem “geen aanwijzingen om te veronderstellen dat na het instellen van de sancties grootschalig vermogen is onttrokken”. Wel onderzoekt de FIOD een aantal gevallen waarin er mogelijk wel sprake is van schending van de sancties.

Russisch geld, boten en vliegtuigen

In totaal heeft Nederland nu 632,9 miljoen euro aan Russische financiële tegoeden bevroren. 20 vaartuigen van Russen zijn ‘in beeld’, net als 6 vliegtuigen. In een vorige update van Hoekstra was er sprake van 516 miljoen euro aan bevriezingen. Dat bedrag is inmiddels dus ruim 100 miljoen hoger.

Meer dan een half miljard euro aan Russische bevroren tegoeden klinkt weinig in relatie tot de honderden Russische brievenbusmaatschappijen die in Nederland zijn geregistreerd. Maar daar kan niet de conclusie aan verbonden worden dat er in ons land ook veel echt bezit is dat kan worden bevroren. De daadwerkelijke bezittingen van bedrijven die op papier in Nederland gevestigd zijn, bevinden zich doorgaans buiten het Nederlandse rechtsgebied. 

Bijkomend probleem is dat de uiteindelijke eigenaren achter complexe bv-structeren vaak niet te achterhalen zijn voor de Nederlandse autoriteiten. Inmiddels werkt het kabinet aan een spoedwet die het eigenaren van complexe bv-structuren verplicht maakt zichzelf kenbaar te maken.

Geen Russisch vastgoed

Opvallend is dat er in Nederland geen vastgoed is aangetroffen van Russen die op de sanctielijst staan. “Er was geen match op natuurlijke personen en ook geen match op entiteiten”, schrijft Hoekstra over het onderzoek dat het Kadaster heeft uitgevoerd.

Het is niet uitgesloten dat er weldegelijk Russen zijn met panden in Nederland. Maar, schrijft Hoekstra: “Het is aannemelijk dat personen op de sanctielijst gebruik maken van doelbewust complexe eigendomsconstructies om te verhullen dat zij eigenaar zijn. Als een deel van deze constructies buiten Nederland is geregistreerd, blijven deze veelal buiten beeld”.

Diensten overvallen door interesse politiek

Hoekstra kreeg een paar weken geleden de wind van voren in de Tweede Kamer, omdat hij niet in staat was inzichtelijk te maken hoe de uitvoering van de sancties verloopt. Het kabinet stelde oud-minister Stef Blok aan als nationaal sanctiecoördinator om de vele overheidsdiensten die betrokken zijn bij de sancties beter te laten samenwerken. Inmiddels zou er een beter beeld zijn van de manier waarop de banken, notarissen en overheidsdiensten als douane en kadaster de sancties naleven. 

Het probleem van het beperkte overzicht van een paar weken geleden zou niet hebben gelegen aan het niet uitvoeren van de sancties, maar wel aan de onwennigheid om de voortgang te rapporteren aan de politiek verantwoordelijken. De politiek was er in het verleden niet in geïnteresseerd om tot in detail op de hoogte te blijven van de manier waarop sancties worden uitgevoerd. Dat het nu anders is, was iets waar de diensten niet op hadden gerekend.