Door Tijn Sadée, correspondent pendelend tussen Brussel en Zuidoost-Europa

Waar haalt hij in hemelsnaam de veerkracht vandaan?

De Nederlandse ambassadeur in Bosnië, Jan Waltmans, frunnikt heel even aan een hemdsmouw in zijn werkkamer in hoofdstad Sarajevo. “Die vraag wordt me vaker gesteld sinds het overlijden van mijn partner”, zegt hij. “Ik heb gelukkig de kracht gevonden om verder te gaan. Maar ik denk iedere dag aan haar.”

Op zijn vorige post als de Nederlandse ambassadeur in de Libanese hoofdstad Beiroet, waren Waltmans en zijn vrouw Hedwig getuige van de eerste explosies in de haven. Het was 4 augustus 2020. Er waren al eerste knallen hoorbaar, na een brand in een opslagplaats met ammoniumnitraat. Het zou uitlopen op een ramp van ongekende omvang die ruim 200 mensen het leven kostte. Eén van hen was Hedwig.

Overal glas

Later zou Jan Waltmans in een interview in het Algemeen Dagblad reconstrueren hoe hij en Hedwig net aan tafel wilden, om te gaan eten. Na een eerste, kleine, explosie zagen ze vanuit hun appartement met weids uitzicht over de haven van Beiroet rookpluimen. ‘Laten we naar de gang gaan’, zei Jan, ‘weg bij de ramen.’

Maar het was te laat. Een tweede explosie veroorzaakte een drukgolf die de ramen uit hun omlijstingen drukte. ‘Overal lag glas. Op haar, onder haar. Ik haalde het glas van haar af en zag dat het heel ernstig was.’

Anderhalf jaar later zit hij tegenover me, in zijn werkkamer in Sarajevo. Een tanige man. Gegroefd gelaat. Ongebroken. “Ik ben blij dat ik hier aan de slag kon gaan, met een geweldig team met enorm veel energie.” Na de dramatische gebeurtenissen had Waltmans kunnen overwegen de luwte op te zoeken om op adem te komen. In plaats daarvan runt hij nu een diplomatieke post in één van Europa’s weerbarstigste landen: Bosnië-Herzegovina.

Mislukte staat

Ruim een kwart eeuw na de oorlog in het Balkanland lopen de spanningen er weer hoog op, en de internationale gemeenschap houdt de adem in. De naoorlogse etnische opdeling van Bosnië in een Servische republiek en een moslim-Kroatische federatie heeft een staat gecreëerd die ‘slechts op papier bestaat’, vindt Milorad Dodik, de Bosnisch-Servische politiek leider.

Dodik noemt Bosnië een mislukte staat en dreigt met afscheiding van ‘zijn’ Servische republiek en het optuigen van een eigen leger. Maar waar haalt hij soldaten vandaan, nu Bosnische jongeren massaal emigreren? Het is een schrale troost, is de cynische vaststelling van politiek-analisten in Bosnië die denken dat Dodik bluft. Reden waarom zoveel jongeren wegtrekken is niet zozeer de oorlogsdreiging, maar de grenzeloze corruptie in de Bosnische politiek – in Dodiks ‘republiek’ maar net zo goed in de moslim-Kroatische federatie.

“De kennisvlucht is zeer zorgelijk,” zegt Waltmans. “Het gaat inmiddels om zo’n 60 duizend Bosniërs per jaar. Als dat zo doorgaat is er op een gegeven moment geen Bosnië meer.” De jongeren die wél blijven inspireren Waltmans. Zijn ambassade werkt met hoogopgeleide Bosniërs “die hun land willen hervormen”.

Geliefden

Nederland investeert middels projecten in de opbouw van deugdelijke rechtsspraak, veiligheid en de opleving van de economie. “Telkens ben ik onder de indruk van de vasthoudendheid van die jonge Bosniërs. Dat biedt hoop.”

In de hoek van zijn kamer staat een doos met siertegels die eerder die week vanuit Libanon, zijn vorige post, is bezorgd. Afzender: een maatschappelijke organisatie die altijd kon rekenen op Waltmans’ steun. Ontroerd houdt hij een tegel omhoog. In Arabisch schrift staat er een ode aan zijn overleden vrouw Hedwig in gegraveerd.

Het eerdere interview in Algemeen Dagblad kreeg trouwens nog een verrassend staartje, zegt Waltmans. Een lezeres was geraakt door Waltmans’ persoonlijke drama en schreef hem een brief. “Zij had ook te maken gehad met persoonlijk verlies.” Wat moest Waltmans met die brief? Zijn vrienden en kennissen zeiden: ‘Je kunt toch op z’n minst een keer contact opnemen, al ga je samen eens een wandeling maken!’ Waltmans: “Er was een enorme click. We zijn nu geliefden.”