Eén van die verdragen werd in ons eigen land ondertekend: het Verdrag van Maastricht. Brusselse Nieuwe sprak met Dr. Bart Stol, projectleider Europees Erfgoed en het Verdrag van Maastricht bij Studio Europa Maastricht om in te zoomen op het verhaal van vóór en na het Verdrag. En dat verhaal is niet onbelangrijk: “Samen met het Verdrag van Rome en het Euratom-verdrag is het Verdrag van Maastricht de juridische basis voor de huidige Europese samenwerking,” zei Stol.

De Europese Unie werd geboren

Bovenal legde het Verdrag van Maastricht de basis voor de Europese Monetaire Unie (EMU) en de invoering van de euro als gemeenschappelijke munt. Maar er veranderde nog veel meer. Om een lang verhaal kort te maken: door het Verdrag van Maastricht werd de rol van het Europees Parlement versterkt. De Europese Commissie stelt Europese wetten en beleidsmaatregelen voor. Dankzij het Verdrag van Maastricht mag het Europees Parlement de Europese Commissie rechtstreeks vragen om wetsvoorstellen te doen en moet het Parlement het volledige College van Commissarissen goedkeuren voordat de Commissie de voorstellen praktisch mag gaan uitwerken. Het is nog steeds zo dat als de Commissie een voorstel indient, er onderhandelingen plaatsvinden tussen delegaties van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad (waar EU-regeringsleiders bij elkaar komen). Dat wordt de triloog genoemd.

Maar de versterkte rol van het Europees Parlement kwam door het Verdrag van Maastricht nog sterker naar voren, omdat het een gelijkwaardige positie in het wetgevingsproces met de Raad kreeg: beide instellingen moeten het uiteindelijke voorstel van de Commissie goedkeuren, voordat het in werking kan treden in de verschillende EU-lidstaten. En waarom zijn al deze veranderingen dan zo toonaangevend geweest voor de Europese samenwerking? Het Europees Parlement, waar Europarlementariërs bij de Europese verkiezingen door het volk van hun thuisland zijn verkozen, en de Raad van de Europese Unie, waar de vakministers van de EU-lidstaten door nationale verkiezingen zijn verkozen, gingen nauwer samenwerken. En die democratische verbinding zorgt ervoor dat wat er in Brussel gebeurt, dichterbij de lidstaten en hun volk komt te staan.

Maar het Verdrag betekent tot op heden nog veel meer, legt Stol uit: “Het Verdrag van Maastricht heeft ook het EU-burgerschap geïntroduceerd, waarmee iedere inwoner van een lidstaat van de Europese Unie het recht kreeg om overal in Europa te wonen, te werken en te studeren. Daarom was het Verdrag van Maastricht van kapitaal belang voor de Europese integratie en bepalend voor de wijze waarop de lidstaten nog steeds samenwerken.” 

Het ondertekenen van het Verdrag van Maastricht vond plaats in in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht, het provinciehuis waar het bestuur van Provincie Limburg haar zetel heeft. Maar achter het doorgeven van de pen en het ondertekenen van het pakket papieren, zit een opmerkelijk verhaal, met een Nederlandse noot.

Oranje gloed

Niet alleen de toenmalige Nederlandse premier Ruud Lubbers (CDA), maar ook de toenmalige koningin, nu bekend als prinses Beatrix, speelde op de achtergrond een inspirerende bij de totstandkoming van het Verdrag van Maastricht. En dat ongeveer twee maanden voordat de handtekeningen echt werden gezet: “Er is een belangrijke connectie met het optreden van prinses Beatrix tijdens de Europese top van 1991, waarin zij een lunch organiseerde voor regeringsleiders die de laatste onderdelen van het Verdrag moesten afhameren,” vertelde Stol. Die lunch vond plaats op 9 december 1992 in het schilderachtige Château Neercanne, nabij Maastricht.

Prinses Beatrix wilde de Europese integratie zo graag vooruithelpen, dat zij aanbood om het eerste gezicht van de euro te worden: “Tijdens een diner, dat ze voor de regeringsleiders had georganiseerd, bood zij aan om haar beeltenis op de gulden – haar ‘hoofd’ – te offeren, indien dat de komst van een gezamenlijke Europese munt kon versnellen. Anders gezegd: Beatrix bood aan om het nationale symbool op te offeren, voor een groter, Europees symbool,” vertelde Stol aan Brusselse Nieuwe.

Ruim dertig jaar later zorgt Studio Europa Maastricht er nog altijd voor dat de inspirerende rol van prinses Beatrix niet vergeten wordt. Bart zegt over één van de initiatieven die daarvoor bestaan: “Ter ere van Beatrix’ niet aflatende ijver voor de Europese samenwerking, het Verdrag van Maastricht in het bijzonder, heeft Studio Europa Maastricht in 2022 de Prinses Beatrix-lezing in het leven geroepen, met goedkeuring van het Koninklijk Huis. Deze jaarlijkse lezing geeft een prominente Europeaan een platform om haar/zijn visie op de Europese samenwerking en de erfenis van het Verdrag van Maastricht uiteen te zetten. Op 3 juni 2021 hield Élisabeth Guigou, oud-minister van Europese Zaken (Frankrijk) en adviseur van president Mitterrand de eerste Prinses Beatrix-lezing in Maastricht, in het bijzijn van prinses Beatrix.”

Sterren van Europa

De nalatenschap van het Verdrag van Maastricht is nog altijd sterk te voelen en te zien in de stad. Op ‘Plein 1992’ zijn bronzen plaquettes verwerkt met het euroteken en het jaartal 1992. Met het Verdrag werden namelijk de eerste stappen gezet voor de oprichting van de gemeenschappelijke munt, een munt waar veel lidstaten elke dag mee te maken hebben. “De euro is het symbool van de Europese Unie, het meest tastbare symbool van de Europese samenwerking”, benadrukt Stol.

Maar ook in Maastricht zelf is er veel te ontdekken. Europa is overal terug te vinden in Maastricht. Zo wappert de vlag van de Europese Unie samen samen met de Limburgse provincievlag en de Maastrichtse stadsvlag bovenop het stadhuis aan de markt. Wie de Maas oversteekt komt ook Plein 1992 tegen: dat is in de jaren negentig aangelegd ter ere van het Verdrag van Maastricht en ontworpen door de architect Jo Coenen. En dan het Verdrag zelf. Weliswaar ligt het originele exemplaar veilig opgeborgen in een kluis in Italië, maar in het Gouvernement aan de Maas vind je nog steeds een kopie. Die kan je als onderdeel van een permanente expositie over het Verdrag van Maastricht bezichtigen tijdens een rondleiding in het Gouvernement aan de Maas. En ook kunstenaars zijn door de tijd heen gevraagd om het Verdrag eer aan te doen.

Een stukje verderop van het Provinciehuis is namelijk het Europamonument Stars of Europe (Sterren van Europa) terug te vinden. Door middel van 12 grote en 23 kleine sterren die op aluminium palen door de wind dansen, beeldt de Italiaanse kunstenares Maura Biava de Europese eenwording uit. Zij kreeg in 2001 de opdracht het kunstwerk te ontwerpen voor de tiende verjaardag van het Verdrag. Tot slot vind je verspreid doorheen de stad ook grote, rode sterren met het opschrift: “Maastricht, meet Europe” (Maastricht, maak kennis met Europa).