Ieder jaar wordt een Europees rapport geschreven over Turkije, kandidaat-lid voor de Europese Unie. Waar staat het land en hoe zijn de banden tussen de Europese Unie en Turkije in het voorbije jaar geëvolueerd? Dit jaar is het aan de fractievoorzitter van Renew, de liberale groep in het Europees Parlement, Malik Azmani (VVD) om de status quo op te maken. Zijn vijfdaagse werkbezoek aan het land in vier vragen en antwoorden:
Waarom is Turkije belangrijk voor Nederland en de Europese Unie?
Het land is niet alleen lid van de NAVO (de militaire samenwerking die bestaat uit een 30-tal landen uit Europa en Noord-Amerika) maar heeft ook het tweede grootste leger in het NAVO-bondgenootschap. “Bovendien is Turkije door zijn ligging op de grens van Europa en Azië belangrijk voor de bescherming van de zuidoostflank van Europa.”, aldus Azmani. De Europarlementariër illustreert Turkijes invloed aan de hand van diens controle op de waterdoorgang: “Onlangs nog verbood Turkije Russische oorlogsschepen door de Bosporus de Zwarte Zee op te gaan.”
De crisis rondom de Russische invasie in Oekraïne benadrukt het belang van Turkije op diplomatiek vlak extra: “Het land heeft de juiste papieren om zich op te werpen als bemiddelaar in dit conflict en een wapenstilstand tussen beide partijen te realiseren. Dit maakt Turkije op geostrategisch en diplomatiek gebied een zeer belangrijke partner voor Europa.”
Dat is ook zo voor andere thema’s als de migratiekwestie. “De samenwerking op het gebied van migratie is sinds de EU-Turkije verklaring van 2016 sterk toegenomen, met een geplande voortzetting voor de komende jaren.” Maar ook op het vlak van terrorismebestrijding, klimaatbeleid en handel werken de Europese Unie en Turkije nauw samen. “Op handelsgebied is Turkije de zesde handelspartner van de Europese Unie en de Europese Unie is de grootste handelspartner van Turkije. Nederland is de tweede buitenlandse investeerder in Turkije!”
Welke geschiedenis delen Turkije en Europese Unie?
We delen dus belangen wat handel en buitenlands beleid betreft, maar groeide dit uit een gemeenschappelijk verleden? “De betrekkingen tussen de lidstaten van de Europese Unie en Turkije gaan ver terug. Ver vóór de geboorte van de republiek Turkije in 1923, maakte diens voorganger, het Ottomaanse Rijk, al eeuwenlang deel uit van het Europese machtsevenwicht. Het Ottomaanse Rijk speelde een belangrijke rol bij het vormgeven van het continent. Historische, culturele, politieke en economische banden tussen Turkije en Europa waren en zullen sterk met elkaar verweven blijven.”
Maar die samenwerking kende ook moeilijke momenten. Zo kwam de relatie tussen de Europese Unie en Turkije onder druk te staan tijdens de Gezi-protesten tegen de Turkse regering in 2013. De meedogenloze reactie van de Turkse autoriteiten, maakte van Turkije een minder aantrekkelijke kandidaat-lidstaat. Onderlinge spanningen bereikten een dieptepunt in 2020, toen het Europees Parlement de toetredingsonderhandelingen met Turkije wilde opschorten en de Europese Commissie in het jaarlijkse rapport concludeerde dat de democratie en rechtsstaat in het land sterk achteruitgingen.
In hoeverre is Turkije een kandidaat-lidstaat?
“In 2021 kwam de relatie in iets rustiger vaarwater terecht. Verschillende diplomatieke kanalen werden weer geopend en over allerlei thema’s ging men weer in gesprek. Bijvoorbeeld over de klimaattransitie, over migratie en over de coronapandemie.” Turkije ondertekende de klimaatafspraken van Parijs in 2021.
Toch staan de rechtstaat en de democratie in Turkije er op dit moment zeer slecht voor. De drastische grondwetshervormingen – waardoor president Erdogan meer invloed heeft gekregen en de scheiding der machten in het land is vervaagd –, de stelselmatige onderdrukking van oppositiepartijen en het gevangenzetten van journalisten en andersdenkenden, doen Azmani concluderen dat Turkije ver verwijderd is van toetreding tot de Europese Unie.
“En dat zie ik op de korte en middellange termijn niet positief evolueren. Deze status quo heeft een negatieve invloed op de betrekkingen tussen de Europese Unie en Turkije. Het veroorzaakt namelijk veel wrijving en dat houdt vooruitgang in de relatie tegen. Bovendien komt de Europese Unie in een kwaad daglicht te staan, als ze onderhandelt met een partner die verschillende Europese waarden, zoals een goed functionerende rechtsstaat, blijft schenden. Kortom: Turkijes toetreding tot de Europese Unie is momenteel niet haalbaar.”
Wat is de nieuwe weg vooruit?
“Om de impasse te doorbreken moeten de Europese Unie en Turkije met een frisse blik hun relatie herbekijken. Een nieuw momentum is nodig.” Zo stelt Azmani voor om de huidige overeenkomst, de Associatieovereenkomst uit 1964 waarmee de economische samenwerking tussen de Europese Unie en Turkije werd vastgelegd, te moderniseren. Zo ontstaat voor de Europese Unie ruimte om zaken als de rechtsstaat, mensenrechten en fundamentele vrijheden aan te kaarten. “Zo kan er vooruitgang worden geboekt in de richting van een dynamisch, strategisch en een positief partnerschap dat gunstig is voor beide partijen. Het streven moet zijn dat de betrekkingen tussen de Europese Unie en Turkije zo goed mogelijk worden.”
De Europarlementariër gaat in gesprek met Turkse ngo’s, denktanks en de Turkse overheid, maar kijkt ook naar de wensen van de Europese instellingen. “De afgelopen tijd zijn er meerdere onderhandelingsrondes geweest, waarin alle fracties in het Europees Parlement probeerden tot een gezamenlijke tekst te komen voor het rapport over de relatie tussen Turkije en de Europese Unie. Zodra het rapport in de commissie voor Buitenlandse Zaken is behandeld, kan – hopelijk in juni – het Europees Parlement er plenair over stemmen.”
