Oorlog in Oekraïne, sancties tegen Rusland, executies in Iran – het buitenlandse nieuws volgt elkaar snel op. Het is voor diplomaten lastig in te schatten wat er over twee weken op een Europese Raadsagenda staat. Laat staan om daar democratische controle op te organiseren. Kamerleden willen dat toch.

Eén gespreksthema tussen de buitenlandministers is bekend. De Europese vredesfaciliteit – een nieuw jargonwoord. Da’s een twee jaar oude Europese pot geld- van tot voor kort ongeveer 700 miljoen per jaar. Veel te weinig voor een EU die geopolitiek wat wil betekenen.

Miljarden

Europese buitenlandpolitiek is een organisatorisch mijnenveld. De organisatie Europese Commissie wil een vuist maken – quote Ursula von der Leyen – maar de lidstaten ook. Daarom is er een eigen Europese buitenlandse dienst met nationale diplomaten én Europese ambtenaren onder leiding van Buitenlandchef Josep Borrell.  En een eigen pot geld.

Wie besluit er over de pot geld voor buitenlandmissies? Van elk land is er een hoge diplomaat die meebeslist. Dus is er ook een Nederlander die meepraat. Aan de top de Raad van ministers van Buitenlandse Zaken, met achter het bordje Nederland: minister Hoekstra. Die bereiden dan weer de toppen van staatshoofden en regeringsleiders voor. En al die besluitvormers hebben de afgelopen maanden niet stil gezeten.

De oorlog in Oekraïne gaf de Vredesfaciliteit vleugels. Er lagen, schreef de minister op woensdag 7 december aan de Kamer, in Brussel twee opties op tafel voor meer geld voor militaire missies door de 27 landen. Een eenmalige ophoging van de pot van 5,5 miljard of een initiële injectie van 2 miljard en een nader te bepalen aanvullende ophoging volgend jaar.

Geschipper

Op 9 december werd de minister geadviseerd om de Kamer drie dagen later, maandag 12 december, een brief te sturen. Die brief ging over het besluit van de ministerraad van die vrijdag, voor optie twee: een injectie van 2 miljard in de Vredesfaciliteit. Die inzet werd – zonder Kamerdebat – namens Nederland in Brussel ingebracht.

Op 15 december volgden de regeringsleiders dat besluit, om het financiële plafond met 2 miljard euro te verhogen, met de mogelijkheid van een verdere verhoging in een later stadium tot een maximum van 5,5 miljard euro tot 2027.

Kan dat zomaar? Zonder Kamerdebat? Het is een bijzondere gang van zaken. Het geld voor de Vredesfaciliteit wordt door de 27 lidstaten aan Brussel betaald, buiten de gewone EU begroting om. Besluitvorming daarover gaat elk jaar met jaarbegrotingen en elke zeven jaar met een meerjarenbegroting. Dat vergt vele moeizame sessies met de Kamerleden Financiën, talloze moties en veel politiek geschipper binnen en tussen coalitie en oppositie.

Grip

Aan de Europese Vredesfaciliteit daarentegen komt geen Kamerlid of financieel expert te pas. Intransparant, oordeelde de héle Kamer, op motie van oppositie-kamerlid Jasper van Dijk.

De Kamerleden hebben het nakijken. Ze willen grip, maar wat moet je? Ze gaan binnenkort in gesprek met een lid van de accountantscommissie. Dat is weer wat anders dan de Europese Rekenkamer – de Europese accountantsdienst in Luxemburg, waarvan het Nederlandse lid Stef Blok binnenkort in de Tweede Kamer op bezoek komt. Ook moet door de griffie een gesprek worden georganiseerd met een ‘onafhankelijke’ wetenschapper. Die is niet moeilijk te vinden. Bijvoorbeeld een expert van het Centre for European Policy Studies, die in dit blog oproept de Europese vredesfaciliteit democratisch wit te wassen en onder de controle te brengen van onze volksvertegenwoordigers. Of dit stuk van Investigate Europe, dat in dat een kritisch lid van de Bondsdag citeert. Wat het kabinet vindt van dit gebrek aan democratische besluitvorming op Europese miljarden is vooralsnog onbekend. Een mooie discussie voor het Kamerdebat, begin februari, over de ‘Staat van de Europese Unie’.