De regering van premier Boris Johnson vertroebelt de relatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie door een nieuw voorstel waarmee een eerder beklonken regeling, het Noord-Ierse protocol, herroepen kan worden. In dat protocol staat dat Noord-Ierland banden kan houden met de Europese Unie. Zelfs na de Brexit, het verlaten van de Europese Unie door het Verenigd Koninkrijk. Zo heeft Noord-Ierland toegang tot de Europese markt en de Douane-unie. Dat betreft de afspraak tussen de Europese lidstaten om geen invoerrechten te heffen op goederenverkeer, bijvoorbeeld tussen Noord-Ierland en Nederland.
De Britse regering stelt voor dat bedrijven en handelaren in het naburige Noord-Ierland zelf kunnen beslissen of ze de Europese regels hanteren, zoals bepaald in het Noord-Ierse protocol, of die van de Britten wanneer ze goederen uit Groot-Brittannië importeren. Dat laatste zou Britse handelaren beter uitkomen. Het voorstel is “No big deal”, stelt Johnson, maar is dat wel zo?
Onder protocol uitkomen
In het Noord-Ierse protocol uit 2019 werd door Brussel en Londen overeengekomen dat Noord-Ierland grotendeels binnen de Europese markt en Douane-unie zou blijven. Zo kan Noord-Ierland bijvoorbeeld zonder grenscontrole handeldrijven met Ierland, lid van de Europese Unie. Tegelijkertijd werd, op aandringen van Ierland, wel een harde handelsgrens opgetrokken tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. En dat zorgt voor praktische problemen – bemoeilijkt de handel – voor Britse handelaren en bedrijven.
Daarom werpt de Britse regering het idee op om unilateraal, dat wil zeggen eenzijdig en dus van hun kant, enkele onderdelen van het Noord-Ierse protocol buiten werking te stellen. Doel van de Britten is om de in het protocol vastgelegde grenscontroles, op goederen die verscheept worden Groot-Brittanië naar Noord-Ierland, af te schaffen. Zo komt er weer een soort vrij verkeer van goederen tussen Groot-Brittanië en Noord-Ierland.
Wederzijds vertrouwen
Het voorstel om een deel van het Noord-Ierse protocol te ondermijnen, toont aan dat Londen de Brexitafspraken, waar het Noord-Ierse protocol een moeizaam onderdeel van vormde, met Brussel wellicht toch niet zo nauw neemt en dat zorgt voor spanning. Bijvoorbeeld in Ierland, waar premier Micheál Martin, het voorstel uiterst ernstig vindt. Het zet volgens de premier de betrouwbaarheid van de Britse regering op het spel.
Ook vanuit Brussel komt er kritiek: Eurocommissaris Maros Sefcovic, die verantwoordelijk is voor de onderhandelingen met de Britten, stelt dat de Britten het wederzijds vertrouwen op de proef stellen en mogelijk zelfs schaden. De Eurocommissaris benadrukt dat de Europese Unie achter het protocol zal blijven staan en de uitvoering daarvan, ook door de Britse regering, wil waarborgen. De daad wordt ook meteen bij het woord gevoegd door Brussel; de inbreukprocedure, het ondernemen van juridische stappen tegen een land dat tegen Europese wetgeving ingaat, wordt hervat. Die procedure was opgestart in maart 2021 maar werd in september van dat jaar geparkeerd, uit welwillendheid van de Europese Unie en om de gesprekken met de Britten beter te laten verlopen.
Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra deelt de zorgen van de Eurocommissaris en is blij met de reactie vanuit Brussel:
Europarlementariër Thijs Reuten (PvdA) vindt dat, in tegenstelling tot wat premier Johnson beweert, het hinten naar eenzijdige aanpassing van het protocol door de Britten zeer ernstig genomen moet worden. Toch is Reuten hoopvol dat de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk er samen uit kunnen komen. Zo roept Reuten Brussel en Londen op om weer aan tafel te gaan zitten voor onderhandelingen en een eventuele oplossing, zonder te knagen aan eerder bepaalde overeenkomsten.
