Door Europacorrespondent Tijn Sadée, op reis door de Balkan

Een Europese top is als een gemaskerd bal: Regeringsleiders laten vooraf niet in hun kaarten kijken, sommigen arriveren met een dubbele agenda en de taal in de slotverklaringen is per definitie bloedeloos en verhullend. Op de top deze week in Slovenië, dat dit half jaar de Europese Unie voorzit, was het niet anders. Het werd aangekondigd als een ‘Balkantop’, om te praten over de toekomstige uitbreiding van de Europese Unie met zes Balkanlanden die al jaren in de wachtkamer zitten. “Maar deze top gaat dus níet over uitbreiding”, waarschuwden EU-diplomaten doodleuk aan de vooravond van de topontmoeting.

Het is ‘Brusselse logica’ waar je als EU-watcher aan gewend raakt. Je kijkt naar een pijp met daaronder de tekst: ‘Ceci n’est pas une pipe.’ Natuurlijk vindt elke Europese leider, inclusief premier Mark Rutte, het reuzesympathiek als een lidstaat in Zuidoost-Europa zijn best doet om op te komen voor de belangen van zijn nabije buren op de Balkan – net als Slovenië organiseerden de afgelopen jaren ook Bulgarije en Kroatië tijdens hun EU-voorzitterschappen een Balkantop. Maar telkens eindigt het met loze woorden in de trant van ‘jullie horen bij ons, we vergeten jullie niet’, en daar moeten de zes wachtkamerlanden het dan maar mee doen.

30 miljard

Op de Sloveense editie van dit bal masqué deed de Sloveense premier Janez Janša nog een wilde poging om geschiedenis te schrijven door 2030 te agenderen als het jaar waarin Albanië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Montenegro, Noord-Macedonië en Kosovo toch echt binnenboord moeten zijn. Maar Janša’s voorstel werd weggehoond. In de Brdo-verklaring, genoemd naar het Sloveense plaatsje waar woensdag de 27 leiders een vergaderlunch hadden, was voor de grootste pessimist op de Balkan toch nog een klein lichtpuntje te bespeuren: Aanvankelijk zou in de verklaring het woord ‘enlargement’ (uitbreiding) zelfs worden vermeden – don’t  mention the e-word, klonk het vooraf. Nu staat er “dat de EU haar toewijding tot het proces van uitbreiding herbevestigt.” Een tijdspad voor verdere uitbreiding wordt niet genoemd.

De EU garandeert wel een investeringsinjectie van 30 miljard euro in de Balkanlanden. En dat was het dan weer. Op naar de volgende vrijblijvende Balkantop? Voor Rutte zou het een verlengde martelgang zijn. Al jaren staat Nederland bekend als één van de koelste minnaars van verdere EU-uitbreiding. En daar maak je geen Balkanvrienden mee, ervoer Rutte op een eerdere Balkantop, in 2018, in de Bulgaarse hoofdstad Sofia. Voorafgaand aan die top had Rutte kenbaar gemaakt dat een land als Albanië niet klaar was om toetredingsonderhandelingen met de EU te starten. “Albanië is nog te corrupt.”

Waar Rutte geen rekening mee had gehouden was het feit dat hij in Sofia in hetzelfde hotel sliep als de Albanese premier Edi Rama. Al op de eerste nacht van de top ging het mis. In de lobby van het protserige bling bling-hotel, opgetrokken uit wit marmer en klatergoud, botsten Rutte en Rama op elkaar. De boomlange Rama rook zijn kans. Met de borst vooruit benaderde hij Rutte en blafte de geïntimideerde Nederlander in het gezicht: “Hey Roete, so you think I’m a criminal?!”

Verloofden

Snel werd Rutte weggeleid door zijn medewerkers. En Rama? Die draaide zich nog eens om naar de journalisten, waaronder ondergetekende, die getuige waren van het tafereel. Met een triomfantelijke blik keek de Albanees ons aan: hij had die betweterige Hollander toch maar mooi in z’n hemd gezet.

Wat was dat toch met die Rutte?, vroeg Rama zich af, toen ik hem maanden na de botsing in de Bulgaarse hotellobby sprak. Volgens Rama hoefde Nederland zich nergens zorgen over te maken. “Het opstarten van toetredingsonderhandelingen betekent nog niet dat we gaan trouwen. Maar als verloofden moeten we toch op z’n minst al gaan praten met elkaar.”

Maar drie jaar na het ‘Rama-Rutte-incident’ is het tij gekeerd. Nederland steunt inmiddels de opening van toetredingsonderhandelingen met Albanië en Noord-Macedonië. Europese diplomaten speculeren zelfs al op een verzoening tussen Rama en Rutte. ‘Je hebt het niet van mij, maar Rutte gaat in november op bezoek bij Rama in de Albanese hoofdstad Tirana.’ En zo levert deze week, ondanks een zoveelste onbeduidende Balkantop, toch nog een verrassende doorbraak op: de verloving van Rama en Rutte.

Meer weten? Luister dan naar Tijn Sadée in Bureau Buitenland op Radio 1, eerder deze week.