De verkiezingen in Polen beloven de meest belangrijke verkiezingen te worden sinds de val van het communisme. Poolse kiezers gaan zondag naar de stembus. Niet alleen in Polen zelf maar ook in Nederland. Zo’n 37.000 Polen in Nederland hebben zich geregistreerd om te stemmen. Voor hen ligt de keuze: stemmen we op de rechts-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), op de liberale partij van oud EU-voorzitter Donald Tusk (Burgerplatform), of krijgen de linkse en rechtse coalities van kleinere partijen de stem?
Malgorzata Bos-Karczewska is van origine Pools, maar woont al jaren in Nederland. Ze was ooit buitenland correspondent voor een Poolse krant en houdt zich nu bezig met de verkiezingen in haar thuisland. Sinds 2004 voert ze campagne om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk Polen in Nederland op komen dagen voor de Poolse verkiezingen. Ze is ontzettend blij met de 37.000 Polen die zich voor de verkiezing van zondag aangemeld hebben. Nog blijer met de 600.000 Polen die dat in de rest van de wereld gedaan hebben. Maar ze maakt zich ook zorgen. De huidige regeringspartij PiS heeft alle touwtjes in handen en iedere verkiezingen proberen ze, volgens Bos-Karczewska, de uitkomst van de verkiezingen ook in Nederland te beïnvloeden.
Traditionele dwarsligger
Recht en Rechtvaardigheid (PiS) is inmiddels 8 jaar aan de macht in Polen. De partij is populair in eigen land, maar politici in de rest van Europa maken zich zorgen. De Poolse regering ligt vaak dwars als het aankomt op Europese maatregelen en ook in eigen land gaat het niet goed met de rechtsstaat. De regering heeft onlangs bijvoorbeeld rechters vervangen door rechters die gelieerd zijn aan de regeringspartij PiS. Dat hebben Polen in Nederland ook door, ziet Bos-Karczewska. “Mensen hebben genoeg van PiS”, legt ze uit. En dat ontgaat de Poolse regering niet.
Daarom ziet ze al jaren dat de Poolse regering stemmers in Nederland tegenwerkt. “Iedere keer passen ze de kieswet aan”, vertelt ze. Tijdens corona was het nog mogelijk om op afstand te stemmen. Vergelijkbaar hoe dat in Nederland per briefpost gaat. Nu is de wet weer aangepast en moeten Polen in Nederland naar een fysieke stembus toe op vijf locaties in Nederland. Den Haag, Amsterdam, Groningen, Breda en Brunssum, een klein dorp in Zuid-Limburg. Extra belangrijk voor Polen want in Brunssum ligt een NAVO-basis met veel Poolse militairen. Het kleine aantal locaties voor stembureaus zorgt ervoor dat Polen ver moeten reizen om hun stem uit te brengen. Een van de vele drempels die de Poolse regering volgens Bos-Karczewska creëert. “Je kan zeggen dat het gewoon incompetentie is van de Poolse regering”, zegt ze. ”Maar mensen die opletten zien dat het pure opzet is”, concludeert ze.
Kwade opzet
Het eerste probleem ligt bij de hoeveelheid van de stemmen en de regels rond het tellen daarvan. Alle Polen in Nederland die zich ingeschreven hebben krijgen drie stemkaarten: Een om te stemmen voor het Poolse parlement, een voor de Poolse senaat en dan ook nog een voor een speciaal referendum over Europese migratieregels. En dat laatste is puur afleiding voor mensen die niet op PiS stemmen en een manier om traditionele PiS stemmers naar de stembus te krijgen, denkt Bos-Karczewska.
De mensen in de stembureaus die verantwoordelijk zijn voor het tellen krijgen van de Poolse regering maar 24 uur de tijd. Hebben ze niet alle stemmen geteld, dan zijn alle stemmen ongeldig. Zo is er een stemlokaal in Den Haag waar 3300 Polen zich geregistreerd hebben. Allemaal hebben ze drie stemkaarten om in te vullen. Dat betekent dat één bureau 24 uur de tijd heeft om bijna 10.000 stemkaarten te tellen. “Dat is de waanzin van PiS”, zegt ze. Het is volgens haar een manier om ervoor te zorgen dat de Poolse regering de stemmen van Polen in het buitenland, die toch niet naar hun partij gaan, naast zich neer te leggen.
Voor dit specifieke probleem hebben ze een oplossing bedacht: Het referendum slaan ze over. Ze stemmen dus alleen voor het parlement en de senaat, waardoor de stemmentellers bij de verschillende stembureaus meer tijd hebben om de belangrijkste stemmen te tellen.
Poolse kiesraad
En dan zijn er die kiesraden in Polen. Bos-Karczewska twijfelt over hun onafhankelijkheid. De Poolse regering heeft in de afgelopen jaren rechters vervangen met aan de partij gelieerde rechters. Diezelfde rechters zitten nu in de kiesraad en moeten gaan vaststellen of de uitslag geldig is. Daarnaast mag ook het Poolse parlement bepalen wie in de kiesraad komt en omdat PiS ook daar de grootste is, komen er nog eens extra PiS rechters in de kiesraad terecht.
Ook in Polen zelf ziet Bos-Karczewska hoe de Poolse regering de kieswet naar eigen voordeel aanpast. Zo worden er op het platteland relatief meer stembureaus ingericht dan in stedelijke gebieden. PiS scoort traditioneel goed bij boeren en plattelandsbewoners. Er wordt zelfs gratis vervoer geregeld voor mensen die op het platteland naar de stembus willen.
Symbolische stemming
Uiteindelijk gaan alle stemmen in Nederland niet gigantisch veel invloed hebben op de uitkomst in Polen. Bos-Karczewska noemt vooral een ‘symbolische stemming’. Polen hebben genoeg van PiS, daar blijft ze bij. En ze vindt het belangrijk dat dit duidelijk wordt. Veel stemmen gaat PiS in Nederland niet krijgen, schat ze in. Vooral de liberale partij Burgerplatform gaat het goed doen denkt ze. Hoewel de extreem-rechtse partij Confederatie ook een goede kans maakt. Vooral jonge arbeidsmigranten uit Polen die de afgelopen jaren in Nederland terecht zijn gekomen gaan daar op stemmen.
In de laatste peilingen ligt PiS aan kop met 37 procent van de stemmen. Daarna komt de partij van Donald Tusk, Burgerplatform, met 30 procent. Andere partijen blijven hangen rond de 10 procent. Het betekent dat zowel PiS en Burgerplatform een coalitie moeten vinden. De verkiezingen van aanstaande zondag wijzen uit wie daarmee mag beginnen.
