Honderd kilometer per uur op de snelweg, bedrijven die minder mogen uitstoten en boze boeren op de stoep van minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal: de stikstofkwestie houdt Nederland in haar greep. Eerder presenteerde het kabinet de stikstofdoelenkaart met daarin – per regio – plannen om de stikstofuitstoot te verlagen. Een grote opgave, die vooral boeren hard zal treffen. Het moet van Brussel, klinkt het hier en daar. Maar wat is die Europese aanleiding nu precies? Welke Europese wet of richtlijn probeert Nederland hier precies op te volgen? Hoever moeten we daarvoor terug in de tijd?
Plannen uit Brussel
De stikstofuitstoot moet het meest worden teruggedrongen in gebieden dichtbij kwetsbare natuur. Het gaat om 131 plaatsen binnen of naast een beschermd Natura 2000-gebied, zoals de Oosterschelde en de Oostvaardersplassen. Natura 2000 is een Europees netwerk van, op aanraden van de EU-lidstaten, beschermde gebieden om zo het voortbestaan van bepaalde diersoorten te garanderen en de Europese biodiversiteit te bewaren. In 2003 heeft de Nederlandse regering 141 gebieden aangemeld als ‘speciale beschermingszone’, een aantal dat inmiddels is opgelopen tot 162. Met het programma wordt een moderne invulling gegeven aan zowel de Vogelrichtlijn (1979) als de Habitatrichtlijn (1992), beide ter bescherming van diersoorten en hun omgeving.
Die laatste, de Habitatrichtlijn, is van belang als we kijken naar de Europese, wettelijke kaders rond de stikstofproblematiek. Europese verdragen en richtlijnen vormen namelijk het kader waarbinnen een nationaal beleid op gebied van natuur, milieu en biodiversiteit wordt uitgestippeld. Lidstaten bepalen zelf hoe ze met de in Brussel bepaalde richtlijnen en verplichtingen omgaan. Daardoor verschilt de aanpak ook per land. Toch is de stikstofkwestie vooral een internationaal probleem: de uitstoot beperkt zich niet tot de landsgrenzen.
Sinds 1991 is er ook de Europese nitraatrichtlijn, bedoeld om de waterkwaliteit in de Europese Unie te verbeteren. Zo mogen er minder nitraten, één van de vormen waarin stikstof in de bodem en het water voorkomt, vanuit de landbouw in het grondwater terechtkomen. Deze stikstof is vooral afkomstig van mest en kunstmest. Inmiddels is voldoen aan de nitraatrichtlijn ook belangrijk om de doelen van de Europese Green Deal te behalen, het pakket aan maatregels en wetten waarmee de Europese Unie de stap naar een groenere toekomst wil zetten.
Kritiek op Den Haag
Boeren in Nederland krijgen nog drie opties: duurzamer worden, verplaatsen of het bedrijf beëindigen. Hoewel boeren in Nederland al jaren weten dat ze minder stikstof mogen uitstoten, komen de plannen uit Den Haag hard aan. Voor boeren die nabij natuurgebieden wonen – waar de stikstofpercentages drastisch omlaag moeten – is stoppen vrijwel de enige optie. In die gebieden komt dan ook veel kritiek vanuit de agrarische sector; milieuorganisaties zijn dan weer opgelucht en spreken van en doorbraak.
Het kabinet buigt zich over nieuwe maatregelen om de boeren te ondersteunen: zowel bij de aanpassing naar duurzame landbouw als bij een eventuele stopzetting van het boerenbedrijf, bijvoorbeeld door het vrijmaken van meer subsidies. Toch komt er ook weerstand vanuit de politiek en provincies die hard worden getroffen, zoals Drenthe en Overijssel. Terug naar de tekentafel, is de boodschap van Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik (CDA):
Maar dat gaat volgens premier Mark Rutte niet gebeuren. Toch werden op het partijcongres van de VVD de stikstofplannen van partijgenoot Van der Wal weggestemd met 51%. De uitslag legt, een dag na de presentatie van de plannen, de verdeeldheid in de partij bloot.
