Het jaarlijkse debat over de Staat van Europa ging donderdagavond vooral over de onrust in de wereld. Tekenend is dat de woorden ‘Israël’ en ‘Gaza’ vaker vielen dan ‘Europa’. Het debat — waar Tweede Kamerleden, Europarlementariërs en de regering met elkaar spraken— liet zien dat de Kamer verdeeld is over de Europese opvattingen. De demissionaire regering ontweek de meeste vragen en zei dat zij “geen inhoudelijke nieuwe koers kan uitzetten zonder Kamersteun”.

Nog voor het debat begon, liepen Jan Paternotte (D66) en Laurens Dassen (Volt) met een Europese vlag naar premier Dick Schoof. Hun verzoek om de vlag tijdens het debat op te hangen krijgt geen steun van Kamervoorzitter Judith Tielen (VVD). Ook Kamerleden, onder wie Gidi Markuszower (PVV), spreken zich fel uit tegen het voorstel. Dit akkefietje is tekenend voor de verdeeldheid in de Tweede Kamer over de internationale koers van Nederland.

Defensie-uitgaven leiden tot onenigheid

Een van de grote thema’s die ter sprake komt, is defensie. Met de NAVO-top in aantocht draait de discussie al snel om geld. Moet Nederland akkoord gaan met de door NAVO-baas Mark Rutte geopperde NAVO-norm van vijf procent? De partijen in de Kamer zijn het erover eens dat defensie versterkt moet worden, maar er is onenigheid over de vraag of Europa zijn eigen veiligheid moet regelen of dat de NAVO hierin de leidende rol moet spelen. Volgens Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) is het tijd dat Europa zich gezamenlijk gaat verdedigen. Even lijkt het alsof hij steun uitspreekt voor een Europees leger, maar hij doelt op een nieuw Europees defensiebudget van een ‘coalition of the willing’, waar ook landen buiten de EU, zoals Noorwegen, aan mogen deelnemen.

Dat defensiebudget moet — wat Klaver betreft — worden ingezet voor de Europese wapenindustrie en gefinancierd worden met Eurobonds. Daar valt Henri Bontenbal (CDA) over, die dat subtiel populisme noemt. Hij vindt dat Klaver suggereert dat deze defensie-uitgaven volledig met leningen kunnen worden betaald. “Waarom erkent Klaver niet dat de 25 miljard aan defensie-uitgaven ook uit bezuinigingen zullen moeten komen en dus pijn gaan doen”, vraagt hij.

Ook VVD’er Thom van Campen valt over de uitspraken van Klaver. Hij vindt een EU-veiligheidsfonds een slecht idee en pleit voor de NAVO als hoeksteen van het veiligheidsbeleid. De SP en PVV keren zich daar fel tegen. Jimmy Dijk noemt de herbewapeningsagenda een “val van Trump en Rutte”, terwijl Markuszower (PVV) simpelweg stelt dat verdragen die Nederland beperken, moeten worden opgezegd.

Premier Dick Schoof komt niet met een duidelijk standpunt. “We gaan niet met bedragen of beloftes schermen zolang er geen politieke dekking is. Die moet in overleg met de Kamer tot stand komen”, zegt hij. Ook minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp spreekt zich niet uit over defensie-uitgaven. Hij benadrukt vooral het belang van Europese weerbaarheid en samenwerking.

Europese landen die de rechtsstaat ondermijnen

Een van de belangrijkste punten over Europa die in het debat naar voren komt, is de oproep van Europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks-PvdA). Zij roept op om Europese acties tegen “anti-democratische stromingen in de EU” als Nederland te steunen. “Blokkeer het stemrecht van Viktor Orbán”, aldus Van Sparrentak. Ook Volt voert de druk op. Kamerlid Laurens Dassen dringt er bij premier Schoof op aan zich uit te spreken voor een wijziging van de Europese verdragen, zodat er effectiever kan worden opgetreden tegen lidstaten die de Europese waarden ondermijnen. Hij vraagt zich hardop af: “Bent u voor democratie of tegen?”

VVD-Kamerlid Thom van Campen kiest voor een meer pragmatische benadering. Hij stelt dat de EU effectief kan optreden door de toegang tot EU-fondsen te beperken. “Hongarije is afhankelijk van EU-geld. Als we die geldkraan dichtdraaien, werkt dat”, zegt Van Campen.

Ook op dit onderwerp ontwijkt het demissionaire kabinet concrete stappen. Schoof houdt vast aan het feit dat het kabinet demissionair is en verwijst naar “lopende procedures binnen de Europese Raad”. Ook op de vraag of Nederland het initiatief zou steunen om de zogeheten artikel 7-procedure — waarmee stemrecht in de Raad van de EU kan worden ingetrokken — te activeren, komt geen expliciet antwoord.

Israël verdeelt de Tweede Kamer

Hoewel het debat moet gaan over Europa, wordt het in veel gevallen gekaapt door het conflict in Gaza. GroenLinks-PvdA, SP en D66 spreken over genocide en mensenrechtenschendingen; zij vinden dat Europa, en Nederland in het bijzonder, onvoldoende optreedt tegen Israël. De VVD verwijst naar lopend onderzoek, Volt noemt het kabinetsbeleid ‘een belemmering voor een oplossing’. De Kamervoorzitter grijpt in nadat Markuszower partijen als D66, GroenLinks-PvdA en Denk “vrienden van Hamas” noemt.

Vragen over het opschorten van het EU-associatieakkoord met Israël en het gebruik van de term ‘genocide’ worden ontwijkend beantwoord door het kabinet. Schoof beroept zich op internationale procedures en onafhankelijk onderzoek. Veldkamp noemt het openbreken van verdragen een complex en langdurig proces dat “op termijn bespreekbaar” is, maar geen prioriteit voor het kabinet vormt. Het kabinet veroordeelt wel de mensenrechtenschendingen, de blokkade van humanitaire hulp door Israël en beschietingen bij hulpposten.

Deze opstelling levert wrevel op, met name bij partijen als Volt en GroenLinks-PvdA. Zij menen dat het kabinet onder leiding van Schoof inhoudelijk weigert stelling te nemen, ook op internationale sleutelmomenten. Dassen noemt het “demissionair zijn als excuus voor besluiteloosheid”.

Europese vlag

Later op de avond geeft Schoof antwoord op de vraag van Paternotte en Dassen, die hem voorafgaand aan het debat — zo’n vier uur eerder — werd gesteld.

“Ik zag de vlag. De heer Paternotte liet die mij zien. Ik vond het een mooie vlag. Ik vind het ook een goed idee. Maar ik ben de regering. Ik heb daar geen zeggenschap over. Dat is aan u. U gaat daarover. Dat is aan de Kamer”, aldus Schoof.

Lees hier ook het liveblog van het Staat van Europa-debat.

Meer weten over de NAVO, de Europese en Nederlandse reacties op de situatie in Israël of ander Europees nieuws? Neem dan een kijkje bij onze nieuwsbrieven en ontvang het belangrijkste nieuws exclusief in jouw mailbox.