Nederland is meestal streng voor andere lidstaten wanneer het gaat over de begrotingsdiscipline. Daarmee maakt Nederland zichzelf niet al te populair op dit gebied. De verbazing was dan ook groot, bij vriend en vijand, toen Nederland in april samen met Spanje verklaarde dat de Europese begrotingsregels (SGP) op de schop moesten. 

Door de covidcrisis en de energiecrisis waren die regels al tijdelijk opgeschort tot 2024. Maar in de tussentijd zijn de begrotingstekorten en de staatsschulden van sommige lidstaten zover opgelopen, dat het niet meer realistisch lijkt om de Europese begrotingsregels in 2024 weer te laten gelden. Voor een land als Italië zou dit immers betekenen dat het zich kapot moet bezuinigen met alle mogelijke economische malaise tot gevolg. Laat staan dat het nog investeringen in de toekomst zou kunnen doen om bijvoorbeeld de klimaatdoelen te behalen. 

Begroting op maat

De Europese Commissie was dan ook dankbaar dat het stugge Nederland nu ook voor rede vatbaar bleek en kwam vervolgens met een kladversie van de nieuwe begrotingsregels. Uniek is dat die per land anders zullen zijn en beter bij de individuele problematiek van lidstaten zullen aansluiten. 

Het kabinet is vooral tevreden dat lidstaten meer zeggenschap zullen krijgen over hun eigen begroting. Bovendien komen er minder Europese regels voor landen die hun begroting op orde hebben, zoals Nederland. En dat vindt het kabinet mooi meegenomen.

De klassieke maximum staatsschuld van zestig procent van het bbp en het maximum begrotingstekort van drie procent van het bbp wil de Commissie overeind houden. Dat proberen aan te passen, “was wedden op een dood paard geweest”, volgens Kaag. Maar die cijfers zouden nu eerder een soort streefdoel worden, in plaats van een harde grens. Lidstaten waar de situatie op dit moment het penibelst is, zouden vier jaar de tijd krijgen om hun begroting bij te werken en hervormingen door te voeren. Na die vier jaar moeten staatsschuld en begrotingstekorten over een periode van tien jaar naar het streefdoel dalen.

De periode van vier jaar tijd om hervormingen door te voeren, kan zelfs verlengd worden tot zeven jaar wanneer lidstaten investeringen treffen die onder een bepaalde “prioriteitencategorie” vallen. Omdat het nog niet vaststaat wat deze categorie precies inhoudt, vraagt Steven van Weyenberg (D66) zich af of groene investeringen hiertoe zouden behoren. Onze minister van Financiën is daar echter geen voorstander van: “Dit brengt het risico met zich mee dat landen elk hun eigen definitie geven van wat groen is.” Kaag wil dat er nog wel enige samenhang blijft in de Europese begrotingsregels. Het kabinet vraagt zich bovendien af of die verlenging tot zeven jaar er niet voor zorgt dat de begrotingsdiscipline wel erg laks wordt. 

Handhaving

Vervolgens zou de Europese Commissie de individuele plannen van lidstaten moeten beoordelen. Omdat de Commissie enigszins gevoelig is voor politieke tendensen, wil Nederland dat er ook een nieuw, volledig onafhankelijk orgaan zeggenschap krijgt bij het goedkeuren van de plannen. Bovendien hamert het kabinet erop dat er een duidelijk scoresysteem moet komen dat bepaalt wanneer plannen aan de nieuwe regels voldoen. Zo kan er niet met verschillende maten gemeten worden.

“En wat gaat er gebeuren wanneer lidstaten de afgesproken plannen niet nakomen?”, willen zowel Steven van Weyenberg als Olaf Ephraim (Groep Van Haga) weten. Kaag geeft toe dat dit in het verleden vaak “een mankement” was van de Europese begrotingsregels, maar dat het op dit moment nog niet duidelijk is hoe men dit onder de nieuwe regels zal aanpakken. 

Olaf Ephraim maakt zich ook zorgen dat de inflatie nog verder zal oplopen wanneer de begrotingsteugels door de nieuwe regels te veel gevierd worden. “We willen betere Europese begrotingsregels, niet per se soepelere”, antwoordt Kaag. Van haar mogen er sancties komen die strenger worden naarmate lidstaten verder van de gemaakte begrotingsafspraken afwijken. 

De volgende stappen

Volgende dinsdag zit Kaag samen met haar Europese collega’s om het over dit dossier te hebben. Maar dat is volgens haar nog maar slechts “een gedachtenwisseling”. Onze minister vermoedt dat er in het beste geval pas in maart een vorm van eensgezindheid zal zijn. Pas dan kan de Commissie officieel een voorstel doen voor de nieuwe regels en begint het politieke spel tussen de lidstaten, het Europees Parlement en de Commissie officieel.