Precies een jaar gelden begonnen de onderhandelingen over een omstreden voorstel van de Europese Commissie om het online verspreiden van seksueel kindermisbruik tegen te gaan. De voorgestelde EU-wet moet WhatsApp en Microsoft dwingen berichten, apps, e-mails en reacties te scannen op beelden van kindermisbruik. Voorstanders zeggen dat dit grootschalige scannen nodig is tegen die duistere praktijk, waarvoor ons land digitaal knooppunt van de wereld is.
De minder goed beveiligde site Facebook leidt tot een veel grotere pakkans van deze criminelen dan de versleutelde berichten van WhatsApp. Partijen als het CDA, de ChristenUnie, de SGP en BBB vinden die ‘end-to-end encryptie’ een belemmering voor het opsporen van online seksueel kindermisbruik en pleiten al lang, onder meer in deze verworpen motie aan de regering, voor het mogelijk maken van online surveillance van opsporingsdiensten.
massa-surveillance
Een meerderheid van de Tweede Kamer volgt de kritiek op het voorstel van wetenschappers en belanghebbenden die stellen dat het scannen van berichten, zelfs in uitzonderlijke gevallen, een aantasting is van grondrechten en een bedreiging voor onze data, intellectueel eigendom en het werk van journalisten, wetenschappers, activisten, advocaten en vele anderen. De Duitse en Oostenrijkse onderhandelaars stellen het laatste. En ook het Nederlandse kabinet zal wetgeving die versleuteling onmogelijk maakt, niet steunen.
Dit kabinetsstandpunt, na de aangenomen TweedeKamer-motie Van Raan in juli vorig jaar, werd ook de instructie voor de Nederlander die in de ‘Law Enforcement Working Party’ met 26 collega’s praat over de concept-verordening. Dat is een voorportaal van de ‘JBZ-Raad, waar namens Nederland Minister Yesilgoz uiteindelijk aan tafel zit. Eerst moet daar tussen een meerderheid van landen overeenstemming komen, dan in de Raad, dan in het Europees Parlement. Momenteel wordt er gesproken onder het Zweedse voorzitterschap en in februari lag er weer een compromis op tafel. Topjuristen in dienst van de lidstaten schreven er een kritisch advies over: het compromis leidt volgens deze experts tot massa-surveillance en schaadt grondrechten.
Alleen
Half april kregen onze volksvertegenwoordigers een update over die EU onderhandelingen. Lisa van Ginniken (D66) stelde in een motie namens Volt, SP, Partij voor de Dieren, PvdA, Groen Links Denk, PVV Van Haga) bezorgd te blijven. Kon de minister borgen dat Nederland in samenspraak met gelijkgestemde lidstaten, blijft uitdragen dat de verordening geen encryptiebedreigende chat-control zoals cliënt-side scanning bevat en anders tegenstemmen?
De motie leidde tot het stellige ontraden door de minister (‘Wat ik niet nodig heb van de Kamer is dat ze alle andere opties die ik heb, naast het raken van end-to-end, uit mijn handen slaat’). Later legde ze het nog per brief uit: Nederland zou ‘nagenoeg alleen’ komen te staan en ‘geen rol van betekenis meer spelen’.
De motie werd afgelopen dinsdag, op Europadag niettemin met een ruime meerderheid aangenomen. Lisa van Ginniken vroeg meteen een brief aansluitend aan de stemmingen. Want hoe gaat het kabinet deze motie uitvoeren? Moet onze onderhandelaar, zoals minister Yesilgoz de Kamerleden tijdens het debat dreigde, van tafel weglopen? Zitten we na vele maanden vervolggesprekken, ook in het EP, straks zonder Nederlandse inspraak vast aan een bindende EU-wet? Als je ergens tegen bent, praat je dan niet meer mee? Het was ook een van de vragen bij de masterclass waar maar liefst tien Kamerleden zich lieten informeren over grip op Europese besluitvorming.
Schaduw
Metaforen horen bij het politieke spel. Maar als grondrechten aan de orde zijn, is wat zorgvuldigheid belangrijk. Gelukkig is er geen sprake van het weren van de minister van welke tafel dan ook. Elke van de 27 lidstaten mag tot en met het einde aan tafel mee blijven praten. Dat is dus eerst ambtelijk, dan tussen ambassadeurs, dan de ministers uit elk land. Omdat de ‘schaduw’ van het stemmen boven elke vergadering is, wordt er maanden- soms jarenlang gezocht naar compromissen. Ook na het eerste standpunt van de landen zijn er nog invloedsmogelijkheden in het kritische Europees Parlement, waar ook een meerderheid nodig is. Daar volgt de Nederlander Paul Tang (PvdA) het voorstel op de voet, samen met vijf ‘schaduw’-rapporteurs van andere fracties; een sleutelrol is er voor de Spaanse christendemocraat Zarzalegjos (Esp/EPP).
Het laatste woord over de EU-wet tegen online kinderporno is er kortom nog niet over gezegd. Met Nederlanders aan elke tafel.
