Europarlementariër Sophie In ’t Veld kijkt bedrukt wanneer ze plaatsneemt om de pers te woord te staan. Het is dan ook een dieptrieste boodschap die ze vandaag komt brengen: “De hoop die ik heb in de huidige Poolse regering om dit probleem aan te pakken, is zo goed als onbestaande.”

Samen met haar collega van het CDA, Jeroen Lenaers, trok In ’t Veld drie dagen naar Warschau om te ontrafelen wat er nu juist was gebeurd bij het Pegasus-schandaal van vorige zomer. Toen barstte daar een bom los omdat bekend raakte dat de Poolse regering met behulp van de spionagesoftware Pegasus de telefoons van allerlei oppositieleden, rechters en advocaten had afgetapt. Later bleken ook Hongarije, Spanje en Griekenland zich schuldig gemaakt te hebben aan gelijkaardige praktijken. De software biedt toegang tot de sms’jes, de oproepen, de locatie en de wachtwoorden van het slachtoffer.

Ook de meestal wat ingetogenere Lenaers nam geen blad voor de mond tijdens de persconferentie: “Ik maak me op dit moment meer zorgen over de gezondheid van de Poolse rechtsstaat dan ik deed voor mijn vertrek. Vooral het feit dat de Poolse regering bewust haar democratie lijkt uit te hollen, is uiterst zorgelijk.”

Polen zwijgt

Tijdens hun bezoek aan Polen ging de Parlementaire onderzoekscommissie Pegasus in gesprek met slachtoffers van het schandaal, oppositieleden, journalisten en rechters. Ook had de commissie verschillende mensen uit het kamp van de Poolse regering benaderd. Maar die hadden weinig zin in een onderhoud.

Zo kwam de Poolse minister van Binnenlandse Zaken Mariusz Kamiński niet opdagen toen hij opgeroepen werd voor het verhoor door de onderzoekscommissie. Ook de minister van Justitie en de verantwoordelijke voor de Poolse anticorruptiewaakhond hadden kennelijk iets beters te doen dan zich de les te laten lezen door de Brusselse delegatie. “Het feit dat zij niet kwamen opdagen, zegt veel over hoe weinig de Poolse regering geïnteresseerd is in het feit dat de checks and balances van hun rechtsstaat worden gecontroleerd”, aldus Lenaers.

In ’t Veld verwoordde haar kritiek op de Poolse afwezigheid nog feller: “Je zou verwachten dat we los van alle politieke meningsverschillen nog wel dezelfde grondwaarden over democratie delen met de Poolse regering. Als zelfs dat niet meer het geval is, is de democratie dood.”

Israël

Deze zomer trok de onderzoekscommissie al naar Israël om daar het bedrijf NSO Group, de producent van de spionagesoftware Pegasus, aan de tand voelen. Het enige wat de commissie uit dat bezoek te weten kwam, was dat het bedrijf spyware-licenties aan maar liefst veertien Europese lidstaten had verkocht. Van twee lidstaten had het in de tussentijd de licenties weer ingetrokken. Lenaers weet wel in welke richting hij daarvoor moet kijken: “Ik vermoed dat die twee lidstaten Polen en Hongarije zijn. Het bedrijf doet namelijk onderzoek naar misbruik op het moment dat dit gemeld wordt in de media of door een klokkenluider.” Op het moment van ons bezoek aan Israël stond het enkel van de Poolse en Hongaarse regeringen al vast dat zij buiten hun boekje waren gegaan met de software.

Dat Polen en Hongarije in de tussentijd hun licentie kwijtspeelden, blijft echter een gok omdat de Europese Unie een bedrijf buiten haar jurisdictie niet kan dwingen om informatie vrij te geven. In ’t Veld maakt zich boos over de gebrekkige medewerking van de Israëlische regering: “Een bedrijf uit hun land heeft hier producten verkocht die de veiligheid van onze burgers in gevaar brengen. Maar ons helpen en NSO Group dwingen meer informatie vrij te geven, doet Israël niet.”

Uitzonderingen

Moeten we ons dan zorgen maken dat nog vele andere lidstaten, waaronder Nederland, Pegasus aanschaften? In ’t Veld nuanceert: “In sommige gevallen kan spionagesoftware best van pas komen, voor de staatsveiligheid. Hier moeten we natuurlijk uiterst voorzichtig mee omgaan en dit moet dan ook goed gemonitord worden, door bijvoorbeeld rechterlijke macht.” In Nederland werd Pegasus bijvoorbeeld al gebruikt om drugsbaron Ridouan Taghi te arresteren.

“Het is echter niet voldoende om richtlijnen over het gebruik van spionagesoftware te hebben”, gaat In ’t Veld verder. “We moeten die ook kunnen afdwingen. Staatsveiligheid is momenteel een exclusieve bevoegdheid van de lidstaten. Sommige regeringen verschuilen zich achter de term ‘staatsveiligheid’ om toegang te krijgen tot een gebied waar wetteloosheid heerst, omdat de Europese Unie niet kan meekijken. Dat is volledig onacceptabel. Daarom roep ik de Europese Commissie op om toch te zoeken naar mogelijkheden om haar wetten strikter te handhaven.”

Het volledige rapport over het misbruik van spionagesoftware door lidstaten verschijnt begin november. In ‘t Veld verzekert nu al dat er een vrij stevig hoofdstuk aan Polen zal worden toegewijd.