Nadat we al gewend waren geraakt aan de Amerikaanse pogingen om Groenland in te lijven, kregen we deze week in korte tijd aankondigingen van extra heffingen, een verdeling van Oekraïne in Oost en West, een verbod op lidmaatschap van het in oorlog verkerende land van de NAVO en een les in democratie op Amerikaanse wijze. Dat laatste gebeurde overigens door de vicepresident JD Vance, die nog steeds niet wil erkennen dat de verkiezingen in 2020 door de huidige president Trump werden verloren. 

Is het strategie?

We weten van president Trump dat hij graag zaken aan elkaar koppelt. In die zin zou je kunnen zeggen dat het strategie is om met de sloop van Europa te beginnen. De achterliggende doelstelling is een gunstigere handelsbalans, dus meer export vanuit de Verenigde Staten naar de EU. Maar ook een nieuwe verdeling van de macht in de wereld, waarbij de lastige Europeanen geen beperkingen meer opleggen aan Amerikaanse bedrijven. Geen opgeheven vinger meer en al helemaal niet naar de Verenigde Staten.

De strategie lijkt eruit te bestaan dat de afgelopen week elke dag een nieuwe pijl richting Europa werd afgeschoten. Het begon rustig met de aankondiging (in het vliegtuig) van president Trump dat de tarieven voor staal en aluminium omhoog gingen. Dat kon vanuit Brussel (en IJmuiden bij Tata Steel) nog rustig worden gepareerd, aangezien dezelfde maatregel de vorige keer ook snel werd verzacht. Het heeft namelijk meteen gevolgen voor de eigen industrie, de prijs gaat omhoog en dat moeten de afnemers (de burgers, de kiezers) betalen.

Terwijl iedereen in Europa nog bezig was om uit te leggen hoe het zat, was er in Parijs al de volgende bijeenkomst. Frankrijk had een zogenoemde AI-top georganiseerd. En daar vuurde vicepresident JD Vance de volgende pijl af: De Verenigde Staten zou zich niet laten hinderen door Europese regels over kunstmatige intelligentie. “Wetten zoals de Digital Service Act, zijn een bedreiging voor de innovatie in de sector. We hebben regels nodig die AI stimuleert in plaats van verstikt.”

Het Franse antwoord is extra investeringen in Europa, zodat er een eigen Europese industrie ontstaat. Een eigen Amazon of een Europese tegenhanger van Google. Bart Groothuis (VVD) hield daar deze week ook een pleidooi voor in het Europees Parlement. Het antwoord van andere Europarlementariërs is een oproep om een stresstest uit te voeren. Onderzocht moet worden hoe afhankelijk Europa is van Amazon, Microsoft en Google. “We mogen niet simpelweg toekijken hoe Musk en Zuckerberg sociale media ten dienste stellen van de autoritaire agenda van Trump, hoe een veiligheidsupdate bij Microsoft onze scholen, ziekenhuizen en treinen plat legt en hoe hun datacenters onbeperkt onze energie verslinden”, zegt Kim van Sparrentak (GroenLinks-PvdA) die een van de initiatiefnemers is.

Dan het grootste probleem

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Het wachten was op een Amerikaans initiatief, want dat had president Trump aangekondigd tijdens de verkiezingscampagne. En dus kwam er halverwege de week opeens een mededeling: Niet alleen had Trump met de Russische president Poetin gebeld, ze hadden ook de vrede uitgetekend. Oekraïne moet door Rusland bezet grondgebied opgeven en ze kunnen geen lid van de NAVO worden. En als er vrede is, moet Europa dat handhaven met militairen in Oekraïne. Er zullen geen Amerikaanse troepen worden gestationeerd.

Volgens de Amerikaanse Defensieminister Pete Hegseth is het door blijven vechten en streven naar een Oekraïne van voor de oorlog een illusie en zal dat idee de oorlog alleen maar verlengen en meer leed veroorzaken. Dat Trump met Poetin zou bellen werd verwacht door de Europese leiders, maar dat ze geen enkele rol van betekenis zouden spelen kwam hard aan. Uit bijna alle hoofdsteden klink het geluid dat Europa ook een plek aan tafel eiste. 

Die plek moet je wel verdienen liet de secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte vervolgens weten. In feite riep hij z’n oud collega premiers op om niet te bokken maar met eigen ideeën te komen over hoe de oorlog kan worden beëindigd.

Is er een Europees antwoord?

Hoewel je stil moet zitten als je geschoren wordt, komen er voorzichtige reacties. Voorzitter Von der Leyen van de Europese Commissie legt de nadruk op het feit dat Europa zelf meer moet doen. “Geen verontwaardiging of boosheid”, is haar pleidooi. Er moet nog meer geld naar defensie, rekende ze tijdens een toespraak in München haar toehoorders voor: 

• De 27 EU landen geven nu ongeveer twee procent van het BBP uit aan defensie;
• De defensie-uitgaven zijn omhoog gegaan van iets meer dan 200 miljard euro voor de oorlog naar ruim 320 miljard euro vorig jaar;
• Dat bedrag moet verder omhoog naar drie procent en dan praten we over honderden miljarden euro’s.

Om dat bereiken wil Von der Leyen de spelregels voor de euro versoepelen. Een beetje zoals tijdens de coronacrisis, toen mochten landen ook extra schulden aangaan, zonder dat ze daarvoor werden bestraft. Dat gaat nu ook gelden, wat Von der Leyen betreft, voor defensie-uitgaven. 

En dan de laatste vuurpijl

Die werd in München afgevuurd. De hoop was bij de Europese Commissie dat de handreikingen die Von der Leyen had gedaan voldoende waren om de vicepresident van Amerika gerust te stellen, zodat hij er niet met gestrekt been in zou gaan. Maar tot stomme verbazing van iedereen kwam er tijdens de conferentie, die over defensie ging, geen verhaal over de NAVO, de oorlog of vrede, maar een scherpe aanval op de Europese politiek. JD Vance beschuldigde de Europese leiders ervan hun eigen democratieën in gevaar te brengen, door hun kiezers niet serieus te nemen. 

Vance hamerde op het migratieprobleem dat Europa heeft. “Het openzetten van de sluizen voor miljoenen ongecontroleerde immigranten vormt de kern van de huidige bedreigingen voor de Europese veiligheid.” Vance had na afloop nog een ontmoeting met de leider van de Duitse extreemrechtse partij AfD, Alice Weidel. Hij had geen zin om de hand van de huidige bondskanselier Scholz te schudden, aangezien die over een paar weken bij de verkiezingen toch wordt verslagen, zo is de mening in het Amerikaanse kamp.

Brandmuren, zoals in Duitsland het cordon sanitaire wordt genoemd (dus geen samenwerking met de AfD), moeten worden afgebroken. En wat Vance betreft is ingrijpen bij verkiezingen, zoals recent in Roemenië gebeurde, ook niet van deze tijd. We moeten met z’n allen tegen een stootje kunnen.

Komende maandag (morgen dus) komen de Europese leiders trouwens in Parijs bij elkaar op uitnodiging van president Macron om een Europees antwoord te vinden. Ook premier Schoof zal bij de top aanwezig zijn.