“Fantastisch”, dat is hoe Ben Smulders zijn eerste maand in Luxemburg omschrijft. De start was niettemin intensief: meteen kreeg hij meer dan 100 zaken op zijn bureau. Geen sprake van een rustige inwerkperiode. “Dat is niet voorzien in het verdrag,” lacht hij. “Je krijgt een keurig briefje van de president van het Hof met de vraag of je een zaak wil behandelen. En daar zeg je natuurlijk nooit neen op.” Van btw tot pushbacks van migranten, van gendergelijkheid tot bankentoezicht – de nieuwe rechter krijgt het volledige spectrum van het Europese recht voor zijn kiezen.

Vier Nederlandse Eurocommissarissen

Na meer dan drie decennia bij de Europese Commissie heeft Smulders de overstap gemaakt naar het Europees Hof in Luxemburg. Vorige maand werd hij beëdigd als Nederlands rechter bij Europa’s hoogste rechtscollege. “Dit is voor een Europese jurist het summum,” vertelt Smulders enthousiast over zijn nieuwe functie. “Dit is de mooiste plek waar je kunt zitten. Hier lever je de grootste bijdrage aan het Europees recht.”

Als kind groeide hij op in Brussel, waar zijn interesse voor Europa vroeg werd gewekt. Na zijn rechtenstudie in Leiden werkte hij eerst als advocaat om in 1991 de overstap te maken naar de Europese Commissie. Hij werkte er onder meer in de kabinetten van Eurocommissarissen Hans van den Broek, Frits Bolkestein, Neelie Kroes en Frans Timmermans. Daarnaast was hij al jaren actief als plaatsvervangend raadsheer bij het Haagse gerechtshof.

Vrij van politieke invloed

De switch van beleid maken naar beleid toetsen vindt Smulders verfrissend. “Het is ook een kwestie van waar je denkt de grootste bijdrage te kunnen leveren,” legt hij uit. “Beleid maken vergt ook een totaal ander soort creativiteit dan wat aan een rechter gevraagd wordt: een oplossing voor een geschil zoeken.”

Maar het politieke spel mist hij allerminst: “Dat is juist zo prettig hier: je bent vrij van politieke invloeden om met uitvoerig denkwerk tot een oordeel te komen.” Toch volgt hij de ontwikkelingen in Brussel nog op de voet. “Op de hoogte zijn van wat er in Brussel speelt, mis ik wel een beetje. Als ik niet helemaal goed meer begrijp wat daar speelt, vind ik het wel jammer.”

Onontgonnen juridisch terrein

Wat hem na al die jaren het meest verbaasd heeft over de EU? Hoe de bevoegdheden van de Unie alsmaar uitbreidden. “Je ziet telkens dat wanneer de lidstaten worden geconfronteerd met een probleem, men dat met alle mogelijke middelen probeert op te lossen. Maar als ze er niet uitkomen, wordt het doorgeschoven naar de EU, die vervolgens nieuwe bevoegdheden krijgt. Dat proces is ongelooflijk.” Hij heeft alle verdragswijzigingen sinds Maastricht meegemaakt en ziet nu hoe de bevoegdheid van de EU zich uitbreidt op gebieden als veiligheid en buitenlands beleid. “Zoals het financieren van wapens voor Oekraïne. Dat was tien jaar geleden ondenkbaar.”

De uitdagingen waar het Hof voor staat zijn niet mis. “Nu ik hier zit, zie ik heel gevoelige migratievraagstukken op het bord van de rechter belanden. Verder worden er veel individuele sanctiemaatregelen tegen Rusland aangevochten bij het Europees Hof van Justitie.” Al die crisissen vormen een grote uitdaging voor de Europese rechtspraak. “Het is inherent aan een crisis dat er op korte tijd verstrekkende besluiten moeten worden genomen. Wanneer er vervolgens een geschil ontstaat kom je vaak op onontgonnen juridische terrein.”

Smulders vindt dat het Hof daarbij goed de delicate balans bewaart tussen de instellingen: “Op Europees niveau hoor je niet vaak zeggen dat de Luxemburgse rechter op de stoel van de wetgever zit. Maar wat de Luxemburgse rechter wel doet, en daarbij heeft hij geen keuze als hij een geschil moet oplossen, is lacunes opvullen in de wetgeving wanneer er delen bewust of onbewust vaag zijn gehouden.”

Stadsontwikkeling

De weinige vrije tijd die hij heeft, besteedt hij aan zijn gezin, het geven van colleges en zijn passie voor geschiedenis en muziek. En mocht hij ooit helemaal opnieuw kunnen beginnen? “Dan zou ik me graag willen bemoeien met stadsontwikkeling. Ik zou zo graag de expertise hebben om te helpen met grootstedelijke uitdagingen zoals de strijd tegen verpaupering, criminaliteit en de woningnood.”

Hoe is het met de rechtsstaat & mensenrechten in landen van de Europese Unie en daarbuiten en wat zegt het Europees Hof in Luxemburg? Met onze tweewekelijkse nieuwsbrief blijf je op de hoogte. Abonneer je hier.