Waar veel partijen juist proberen migratie uit de spotlight te houden tijdens deze Tweede Kamerverkiezingen, kiest D66 ervoor om “vanuit het midden een stap naar voren te zetten”. “Van migratie die ons overkomt naar migratie in eigen hand”, luidt de gedachte.

Het meest opvallend daarbij is dat D66 het systeem van asielaanvragen wil verleggen naar de buitengrenzen van Europa, geïnspireerd op het Canadese model. Dat houdt in dat migratie in principe op uitnodiging gaat, in plaats van dat de asielaanvraag pas gebeurt wanneer iemand al in Europa is. Iemand zou bijvoorbeeld op een EU-ambassade asiel kunnen aanvragen, en pas naar het betreffende land vertrekken wanneer die aanvraag ook is goedgekeurd. 

De partij hoopt dat daarmee minder mensen de levensgevaarlijke route over de Middellandse Zee zullen nemen, en dat het aantal migranten naar Europa “beheersbaar wordt”. Brusselse Nieuwe sprak met Anne-Marijke Podt, nummer vier op de kieslijst van D66 en woordvoerder op het asieldossier, over de nieuwe migratiekoers van haar partij.

Waarom kiest D66 juist nu ervoor om in te zetten op een nieuwe koers?

“Als je een beetje uitzoomt, zie je dat het migratie- en asieldebat in Nederland en ook in Europa muurvast zit. Aan de ene kant zijn er partijen die niets willen veranderen, en aan de andere kant zie je Wilders en consorten die het steeds extremer maken. Dat levert geen oplossingen op – niet voor Nederlanders en al helemaal niet voor mensen op de vlucht voor oorlog en geweld. Het huidige systeem biedt te weinig bescherming. Sommigen zijn simpelweg te kwetsbaar om te reizen en komen daardoor al helemaal niet in aanmerking voor een veilige toekomst. En zelfs wie wel de oversteek waagt, neemt enorme risico’s en loopt gevaar. Het gaat veel te vaak mis. Het systeem doet niet wat het ooit moest doen.”

Ik werd aan de rechterkant van het Haagse spectrum gelijk welkom geheten als iemand die eindelijk het licht had gezien

En de oplossing die jullie daarvoor noemen is het Canadese model? Wat spreekt jullie daarin aan?

“Dat klopt, althans, we hebben ons laten inspireren door het Canadese model. Canada is natuurlijk een heel ander land dan Nederland, met een andere ligging, maar het systeem biedt interessante elementen. Bijvoorbeeld dat kwetsbare mensen actief worden uitgenodigd. D66 pleit al jaren voor het verhogen van het aantal hervestigingsvluchtelingen (mensen die via een programma op uitnodiging naar een ander land verhuizen om daar bescherming te krijgen, red.), maar we vroegen ons af: wat als je dat zo ver ophoogt dat het de hoofdroute wordt? Dat zou voor veel meer mensen een veilige en realistische optie bieden.”

Hoe werkt het migratiemodel van Canada?
Canada bepaalt jaarlijks zelf hoeveel nieuwe permanente inwoners het land wil toelaten. De regering stelt concrete quota vast op basis van de economische behoeften, de capaciteit om mensen op te nemen en humanitaire verplichtingen. In 2023 lag de doelstelling op 460.000 nieuwe inwoners. Uiteindelijk kregen 471.550 mensen legaal een permanente verblijfsvergunning. Het aantal illegale grensoverschrijdingen bleef met 1.303 zeer beperkt.

Betekent dat ook het doen van een asielaanvraag op Europese bodem moeilijker wordt?

“Ja, dat klopt. Het idee is tweeledig: meer legale en veilige routes, maar ook strengere regels voor wie zonder uitnodiging in Europa aankomt. Daarvoor zullen verdragen aangepast moeten worden.”  

Ook partijen als de PVV pleiten al langer voor om internationale verdragen open te breken. Het VN-vluchtelingenverdrag en ook Europese wetgeving verplicht landen namelijk landen om iedere asielaanvraag in behandeling te nemen zodra iemand Europese bodem bereikt. Zijn jullie niet bang dat het aanpassen van die verdragen de weg opent voor extreemrechtse partijen om ermee aan de haal te gaan, met alle gevolgen van dien?

“In alle eerlijkheid heeft die overweging ons ook lang tegengehouden. Inderdaad werd ik aan de rechterkant van het Haagse spectrum gelijk welkom geheten als iemand die eindelijk het licht had gezien. Maar we kwamen tot de conclusie dat dit huidige systeem sowieso niet werkt en bovendien wordt uitgekleed waar we bij staan. En we vonden dat het risico dat extreemrechtse partijen ermee aan de haal gaan nooit een excuus mag zijn om niets te doen – zeker niet als je ziet dat het huidige systeem vastgelopen is. Daarom willen wij nadenken over een nieuwe balans, waarin bescherming altijd gegarandeerd blijft, maar op een geloofwaardige en menswaardige manier.” 

Het Europese Asiel- en Migratiepact lost helaas de sterfgevallen op de Middellandse Zee niet op

Europa is natuurlijk niet helemaal met Canada te vergelijken: door haar geografische ligging krijgt het land sowieso niet te maken met de komst van grote aantallen bootvluchtelingen zoals Europa dat wel heeft. 

“Ja, zeker. Dus dat maakt het natuurlijk ook in die zin dat zij over sommige dingen misschien wat minder hoeven na te denken dan wij.

Betekent jullie beoogde systeem dat iemand die vlucht uit bijvoorbeeld een conflictgebied, en zonder uitnodiging in Europa aankomt, minder kans zou hebben op een verblijfsstatus dan in het huidige systeem?

“Dat vind ik heel moeilijk om te zeggen omdat het natuurlijk van zoveel facetten afhankelijk is. Dat hangt af van de precieze inrichting van het systeem. Het mag nooit zo zijn dat iemand die voor oorlog en geweld vlucht, volledig kansloos is, maar het zou wel  kunnen dat zo iemand minder kans heeft op asiel dan in het huidige systeem. Daarom moet je hier heel zorgvuldig over nadenken, samen met maatschappelijke organisaties en Europese partners. Wij hebben een richting geschetst, maar de uitwerking moet in brede samenwerking plaatsvinden. Tegelijkertijd wil je geen prikkel creëren die mensen alsnog richting de boten drijft.” 

Aan de andere kant moet Nederland natuurlijk vanaf volgend jaar ook het Europese Asiel- en Migratiepact gaan invoeren. Wat is de reden dat jullie niet eerst de invoering van het pact afwachten en kijken wat dat doet?

“Het pact lost helaas de sterfgevallen op de Middellandse Zee niet op en biedt geen antwoord voor mensen die geen veilige route hebben. Daar zij grote doorbraken voor nodig. Toch laat het wel zien dat we in Europa afspraken kunnen maken over een eerlijke verdeling van migranten en over veilige grenzen. Dat biedt perspectief. Daarom moeten we én het pact voortvarend implementeren, én nadenken over een toekomstig systeem.”

Want voordat de migratieplannen van D66 zouden kunnen worden uitgevoerd, moet er ook nog een hoop gebeuren.

“Dat klopt, ik moet in alle eerlijkheid toegeven dat de implementatie van ons voorstel nog lang duurt. Dan ben je echt nog wel jaren bezig. Dus voor nu is het cruciaal dat we het Europese asiel- en migratiepact gaan implementeren; dat is het startpunt van een nieuw systeem vanuit waar we door kunnen pakken.”

Over Anne-Marijke Podt
Anne-Marijke Podt (50) is sinds 2021 Tweede Kamerlid voor D66 en staat op plek vier van de kieslijst. Ze is woordvoerder op de dossiers asiel en migratie, landbouw, arbeidsmigratie en inburgering. Daarvoor was ze gemeenteraadslid in Utrecht en werkte ze jarenlang in de internationale ontwikkelingssamenwerking, onder meer als programmamanager in Kenia. Podt studeerde Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft, volgde aanvullende opleidingen in onder meer Oxford en Leiden, en specialiseerde zich in partnerschappen voor duurzame ontwikkeling. Ze woont in Utrecht en maakt een podcast over migratie en integratie.

Naast het Europese Migratie- en Asielpact zijn er inmiddels ook plannen voor zogeheten terugkeerhubs, plekken buiten de EU waar uitgezette asielzoekers naartoe worden overgebracht wanneer ze niet teruggestuurd kunnen worden naar hun land van herkomst, opgedoken. Is dat een goed idee?

“Ja. Mensen die hier niet mogen blijven, moeten terug. Maar de manier waarop dit nu gebeurt, is niet juist en totaal niet effectief.” 

Italië probeerde het in Albanië en stuurde zelfs minderjarigen en zieken naar de hub – totdat het land door de rechter werd teruggefloten. 

“Dat is onverstandig en onmenselijk. Er zijn andere manieren: maak serieuze afspraken met landen van herkomst, bijvoorbeeld door circulaire arbeidsmigratie mogelijk te maken. Daar vragen landen als Marokko of Tunesië expliciet om. Dat is eerlijker én effectiever dan paniekmaatregelen.”

Maar geen principiële nee tegen terugkeerhubs dus?“

“Wij willen nadenken hoe we dit systeem beter kunnen maken, en dat betekent dat je niet gelijk ‘nee’ zegt. Ik denk wel dat de manier waarop men nu over terugkeerhubs nadenkt voor ons niet bespreekbaar is.”

Het demissionaire kabinet is wel enthousiast over terugkeerhubs. Sterker nog, ze willen dat ook minderjarigen daarheen kunnen worden gestuurd – iets wat volgens de Europese plannen niet het geval zou zijn. Is dat voor jullie een rode lijn?

“Absoluut, dat moet je gewoon niet doen. Je moet een doel voor ogen houden, en dat is dat Nederland en Europa zich als een verantwoordelijke buur gedragen in de wereld. Daar horen dit soort gekkigheden niet bij.” 

Ook GroenLinks-PvdA maakt een interessante ommezwaai op migratiegebied. Jarenlang leverde de partij veel kritiek op migratiedeals, afspraken tussen de EU en een derde land, zoals bijvoorbeeld Turkije of Tunesië, om migranten tegen te houden, in ruil voor financiële steun. Nu spreekt de partij juist positief over zulke deals. Hoe staat D66 tegenover migratiedeals met derde landen?

“Ik vind de term ‘migratiedeals’ ongelukkig, omdat het klinkt alsof er iets schimmigs gebeurt. Er zijn slechte voorbeelden geweest, zoals met Tunesië en Libië. Maar goede afspraken zijn wél mogelijk. Over terugkeer van eigen burgers bijvoorbeeld, of over arbeidsmigratie in ruil voor samenwerking.” 

Er zijn natuurlijk ook een aantal schimmige zaken gebeurd onder de migratiedeals. Zo heeft een onderzoek van de Guardian aangetoond dat bewakers in een Tunesisch detentiecentrum, gefinancierd door de EU, migranten mishandelden. Ook met goede afspraken kunnen zulke ’schimmige zaken’ toch blijven gebeuren?

“Niet ieder land is geschikt om afspraken mee te maken. En inderdaad, je zult nooit helemaal kunnen voorkomen dat er dingen misgaan. Ik denk dat je daar veel eerlijker en opener over moet zijn. Natuurlijk zullen er af en toe ook dingen misgaan.” 

Maar wat nou als een land dat niet ‘geschikt is om afspraken mee te maken’, net een land is vanuit waar veel migranten naar Europa vertrekken?

“Het maken van afspraken over de terugkeer van eigen burgers is iets anders dan een land de taak geven om mensen tegen te houden die naar Europa willen reizen. Dat zijn echt twee verschillende dingen. Met een land als Tunesië kun je bijvoorbeeld best afspraken maken over de terugkeer van Tunesiërs. Maar of je een Tunesische leider, die zich in het verleden racistisch uitliet over mensen uit Sub-Sahara-Afrika en zich onbetrouwbaar heeft getoond, de sleutel van Europa’s buitengrens moet geven – dat is de vraag. We gooien het vaak allemaal op één hoop, maar ‘de migratiedeal’ als dé oplossing bestaat niet. Het is wel essentieel dat je zulke afspraken maakt met betrouwbare partners en met oog voor de mensen om wie het gaat. Je moet geen dictator de sleutel geven van Europa’s buitengrens.” 

Tot slot: veel partijen spreken over vaste migratiesaldo’s. Zo heeft Groenlinks-PvdA het over 40.000 tot 60.000 per jaar; NSC zet dat aantal op 50.000. Waarom kiest D66 niet voor zo’n vast migratiesaldo?

“Omdat het vreemd is om te zeggen: elk jaar precies zoveel en niet meer. De realiteit verandert. Denk aan Oekraïense vluchtelingen, of aan arbeidsmarktbehoeften. Wij pleiten voor een onafhankelijke autoriteit die jaarlijks kijkt naar de omstandigheden in de wereld, de opvangcapaciteit en de Nederlandse economie. Ook daar halen we inspiratie uit Canada. Op basis daarvan stel je aantallen vast. Dat voorkomt dat migratiecijfers telkens speelbal worden van de politieke waan van de dag. Zo creëer je een eerlijker en stabieler systeem.”

Meer verhalen zoals deze lezen? Steun ons en abonneer je op de Nieuwsbrief Migratie en ontvang elke twee weken exclusief nieuws uit Brussel, Den Haag en de rest van Europa in jouw mailbox.