En dat voor het eerst sinds 18 jaar geleden, toen de Poolse hoofdstad Warschau het toneel van de top was. Volgend jaar is de IJslandse hoofdstad Reykjavik aan de beurt. De bijeenkomst is slechts de vierde sinds het bestaan van de mensenrechtenorganisatie, en dat is uitzonderlijk.

Het doel van de bijeenkomst? “Het geweten van Europa vernieuwen”, laten huidig voorzitter Ierland, het gastland IJsland en de secretaris-generaal van de raad weten. Want sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne staat Europa op zijn kop.

Wat is de Raad van Europa?

We hebben het er niet zo vaak over bij Brusselse Nieuwe, dus een stukje geschiedenis is op zijn plek. Laten we allereerst vooropstellen dat de Raad van Europa losstaat van de Europese Unie. De Raad van Europa is internationale organisatie die na de Tweede Wereldoorlog is opgericht om onder meer te waken over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat is een internationaal verdrag dat de bescherming van de rechten van de mens en de politieke vrijheden in Europa waarborgt.

Nederland is samen met gelijkgestemde Europese landen lid van de mensenrechtenorganisatie. Het merendeel van de leden, waaronder Nederland, liggen geografisch gezien zonder twijfel in Europa. Daarnaast zijn er nog landen lid die slechts gedeeltelijk in Europa liggen, namelijk Azerbeidzjan, Armenië, Georgië en Turkije.

Rusland en bondgenoot Belarus (Wit-Rusland) zijn geen lid van de Raad van Europa. Rusland zegde eerder dit jaar zijn lidmaatschap op, nadat een meerderheid van de andere lidstaten het land eruit wilde zetten wegens de oorlog tegen Oekraïne. De Russische president Poetin is er deze keer dus niet bij in Reykjavik. Oekraïne, dat al sinds 1995 lid is van de organisatie, is er wel bij.

Uitzonderlijke tijden

De top van volgend jaar is historisch, want er zijn in de geschiedenis van het bestaan van de Raad van Europa pas drie toppen geweest. Eerdere toppen gingen over grote veranderingen, zoals de val van het IJzeren Gordijn aan het einde van de Koude Oorlog. Waarom komt er dan juist nu een vierde?

Dat is het idee van een groep oude Europese regeringsleiders die samen het ‘comité van wijzen’ vormen. Zij hebben de opdracht gekregen een antwoord te vinden op de oorlog in Oekraïne, het grootste gewapende conflict in Europa in tientallen jaren. Het is duidelijk geworden dat de democratie, de mensenrechten en de rechtsstaat – zaken die de Raad van Europa bewaakt – ernstig onder druk staan. En zulke uitzonderlijke gebeurtenissen vragen om een uitzonderlijke top, vinden zij.