Nog nooit zo hoog, maar is het echt zoveel geld?
De Europese Commissie stelt voor om tussen 2028 en 2034 bijna 2.000 miljard euro uit te trekken, daarmee werd gisteren de hoogste EU-begroting ooit gepresenteerd. Het komt neer op gemiddeld 1,26 procent van het bruto nationaal inkomen (BNI) van de EU. De huidige meerjarenbegroting bedraagt 1,13 procent van het Europese BNI, dus van wat er in heel Europa verdiend wordt.
Jaarlijks wil Brussel 286 miljard euro gaan uitgeven, ter vergelijking: de begroting van de Nederlandse overheid voor dit jaar bedroeg vorig jaar 433 miljard euro, het gaat dus om tweederde van onze nationale begroting die Brussel wil gaan inplannen. Ongeveer 0,1 procent van de voorgestelde begroting, oftewel 25 miljard euro, is bedoeld om leningen uit het coronaherstelfonds af te lossen. Een groot deel van het extra geld is niet beschikbaar voor nieuw beleid, maar gaat naar het afbetalen van schulden uit de huidige periode.
Een ander deel van de stijging komt door economische groei, inflatie en prijsstijgingen sinds de vorige EU-begroting. Een euro van nu is immers minder waard dan zeven jaar geleden.
Moeten EU-lidstaten meer bijdragen?
Dat is nog niet duidelijk. Maar als de begroting stijgt, ligt het voor de hand dat lidstaten meer gaan bijdragen. De Europese Commissie probeert de stijging te beperken door nieuwe eigen inkomstenbronnen aan te boren. Brussel stelt vijf nieuwe inkomsten voor: uitbreiding van het emissiehandelssysteem (ETS) waarin betaald moet worden voor vervuilende uitstoot, een heffing op geïmporteerde goederen, een heffing op niet-ingezameld elektronisch afval, een Europese accijns op tabak en een nieuwe heffing voor bedrijven met een jaaromzet boven de 100 miljard euro.
Volgens de Commissie moeten deze bronnen jaarlijks gemiddeld 58,5 miljard euro opleveren. Maar daar zit een keerzijde aan: lidstaten lopen potentiële inkomsten mis. Als Brussel een deel van de opbrengst uit bijvoorbeeld ETS of tabak int, komt dat geld niet meer terecht in de nationale schatkisten. Bovendien leiden extra EU-heffingen bovenop bestaande nationale belastingen tot hogere prijzen voor consumenten en wordt gevreesd dat bedrijven de EU zullen verlaten. Lidstaten houden per saldo dan minder over, ook al stijgt hun formele bijdrage niet. In begrotingstermen is dit een verschuiving van fiscale ruimte naar de EU en een indirecte lastenverzwaring voor nationale overheden.
Waar gaat de Europese Unie het geld aan uitgeven?
De Commissie stelt een begroting voor van 1.984 miljard euro, exclusief noodreserves en externe fondsen. Dat bedrag is verdeeld over vier hoofdstukken. Voor de financiering van de eigen instellingen is 117 miljard euro gereserveerd, een overhead van 10%.
Het grootste deel – 1.062 miljard euro – gaat naar economische en sociale cohesie, landbouw en veiligheid. Daarin zit inkomenssteun voor boeren en vissers (295 miljard euro), steun aan achtergestelde regio’s (452 miljard euro), en middelen voor grensbewaking (34 miljard euro). Frontex krijgt bijna 12 miljard euro. Europol moet het doen met bijna 3 miljard euro.
Om de concurrentiekracht te versterken wil de Commissie 589 miljard euro reserveren. Horizon Europe, het subsidiefonds voor onderzoek, krijgt 175 miljard euro, een verdubbeling van het vorige budget. Voor defensie en ruimtevaart is 130 miljard euro voorzien. Ook is er geld voor de biologische landbouw (22 miljard euro) en het Erasmus+-programma, waarmee jongeren goedkoop door Europa kunnen reizen.
Nieuw is het fonds ‘Global Europe’, met 215 miljard euro voor buitenlands beleid. Daarvan gaat 42 miljard euro naar kandidaat-lidstaten en bedragen van 16 tot 59 miljard euro naar partnerlanden in Afrika, Azië en het Midden-Oosten.
De Commissie stelt dus voor om meerdere fondsen onder te brengen in één fonds. Wat betekent dit voor de regio’s?
Regio’s verliezen op die manier hun directe toegang tot Europese fondsen. Zij moeten in dat geval via nationale plannen meeliften, die door de nationale overheid worden opgesteld en beheerd. Regio’s mogen meedenken, maar hebben geen vaste of wettelijk gegarandeerde rol meer. Het Comité van de Regio’s is kritisch: de Commissie wil het geld eenvoudiger, sneller en efficiënter per land inzetten, maar dat gaat ten koste van de zeggenschap van regio’s.
Er was veel te doen om het landbouwbudget. Hoe staat het daarmee?
Niet best. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) was jarenlang goed voor bijna 30 procent van de EU-begroting. Maar de pot is gekrompen. In de huidige begroting is 387 miljard euro voorzien voor landbouw. In het nieuwe voorstel is dat nog ongeveer 300 miljard euro, een daling van 30 procent als je inflatie meerekent.
Daarnaast heeft het GLB geen aparte begrotingspost meer. Het landbouwgeld zit voortaan in dezelfde pot als regionale fondsen. Die worden, als het aan de Commissie ligt, meer nationaal beheerd. Wel benadrukt de Commissie dat landbouwmiddelen niet voor andere doeleinden mogen worden gebruikt. Die belofte kwam er pas na kritiek uit het Europees Parlement, nadat eerdere plannen waren uitgelekt.
Er zijn veel negatieve reacties binnengekomen. Hoe nu verder?
Het voorstel van de Commissie is het startpunt van lange onderhandelingen. De EU-lidstaten moeten het voorstel unaniem goedkeuren. Ook het Europees Parlement moet instemmen, maar dat gebeurt met een gewone meerderheid. Lidstaten kunnen het voorstel aanpassen. Meestal gebeurt dat in overleg met het Parlement, in een zogeheten triloog.
Nederland, net als veel andere lidstaten, reageert kritisch. De verwachting is dat het voorstel tijdens de onderhandelingen zal worden afgezwakt.
Blijf op de hoogte van de voortgang van de onderhandelingen over de meerjarenbegroting van de Europese Unie en abonneer je op de nieuwsbrief Van Economie tot Euro. Ontvang elke twee weken exclusief nieuws uit Brussel, Den Haag en de rest van Europa in jouw mailbox.
