De AfD, werd zoals verwacht de grote winnaar bij de Duitse deelstaatverkiezingen, in Thüringen en in Saksen van gisteren. De AfD heeft, vriendelijk gezegd, niet zoveel op met de Europese Unie. In het Europees Parlement voert de partij de kleinste fractie – Europa van Soevereine Naties – aan.
Deelstaten
In het federale systeem dat Duitsland kent spelen de deelstaten, de Länder, een belangrijke rol bij de omzetting van EU-recht. Wat als de nieuwe regering van Thüringen onder aanvoering van de AfD maatregelen zou nemen die indruisen tegen de waarden en de democratische en rechtsstatelijke principes van de EU? Kan de EU dan iets doen, of kan zij alleen lidstaten aanspreken? Die vraag beantwoordt Luise Quaritsch van het Jacques Delors Centre. In een Policy Brief verkent zij de mogelijkheden voor de EU.
Om te beginnen wijst Quaritsch erop dat de jaarlijkse rapportages van de Europese Commissie – zie Brussels Peil van vorige week – soms ook ingaan op regionale kwesties. Zo heeft de Commissie enige malen kritiek geuit op Poolse regio’s die zich tot ‘LGBTI-vrije zones’ hadden uitgeroepen. En de rapportages over Duitsland gaan, waar dat van belang is, ook in op de opstelling van de Länder.
Wat kunnen ze doen?
Als het gaat om het treffen van mogelijke sancties tegen regio’s biedt vooral de zogenoemde conditionaliteitsverordening van 2020 mogelijkheden. Deze verordening wil de financiële belangen van de EU beschermen. Zij kan worden toegepast als er sprake is van een direct verband tussen een inbreuk op de rechtsstaat en de EU-begroting. Deze verordening is al gebruikt om Hongarije te sanctioneren.
Bij de Länder kan duidelijk een link worden gelegd met de structuurfondsen, in het bijzonder het fonds voor regionale ontwikkeling. In de periode 2021-27 is ruim 1,5 miljard euro aan middelen uit de structuurfondsen voor Thüringen gereserveerd, waarvan bijna 1,1 miljard euro voor regionale ontwikkeling. De EU kan op diverse gronden de uitbetaling van die middelen stopzetten. Bij onregelmatigheden in openbare aanbestedingen, bij onvoldoende corruptiebestrijding, bij tekortkomingen in het juridische systeem en bij het niet naleven van het handvest van grondrechten.
Hopelijk komt het niet zover. De eerste verdedigingslinie tegen inbreuken op democratische en rechtsstatelijke principes in Länder wordt gevormd door de federale instellingen: de Bondsregering, de Duitse grondwet en het befaamde Bundesverfassungsgericht (het Hof in Karlsruhe). Per slot van rekening vormt Duitsland een hechter federatief verband dan de Europese Unie en moet de Bond in staat worden geacht afzonderlijke Länder te disciplineren.
