Er is in ieder geval sprake van een trend. Conservatieve en nationalistische partijen in heel Europa hebben de wind mee. De thema’s zijn variaties op het “Nederlanders op de eerste plaats” van de PVV. Migratie is overal het verkiezingsthema waar die partijen mee winnen en als tweede een halt toeroepen aan de klimaatmaatregelen. Je ziet het terug in de voorlopige voorspellingen voor de Europese verkiezingen waar de conservatieven (ECR) een flinke winst gaan maken.
Maar je ziet het ook terug in de analyses die partijen als de EVP (christendemocraten) maken. Want in heel Europa zie je een tweedeling ontstaan tussen rurale gebieden (platteland) en de steden. In de steden stemmen vaak beter opgeleide kiezers progressiever dan daarbuiten. Of het nu om Warschau, Boedapest, Wenen of Amsterdam en Utrecht gaat er is een nieuw soort tweedeling in de EU aan het ontstaan.
Verzet
De Europese Volks Partij (EVP), waar ook het CDA onderdeel van is, stak na de overwinning van de BBB dit voorjaar de koppen bij elkaar om te kijken wat er aan de hand is met het electoraat. De conclusie was helder: er zit voor conservatieve christendemocratische partijen een enorm potentieel als je een beleid voorstaat dat platteland-vriendelijk is. Voor de middelbaar en lager opgeleiden die om traditionele waarden geven, van rust houden, maar zich tekort gedaan voelen omdat openbaar vervoer verbindingen worden opgeheven, winkels sluiten en zorg achteruitgaat en meer en meer in de stad te vinden is.
Sinds die conclusie zie je dat de EVP op het gebied van klimaatwetten (de Green Deal) de hakken in het zand zet. Bij de natuurherstelwet, werd het voorstel nog net niet weggestemd, maar werd zoveel stampij gemaakt dat er heel wat water bij het voorstel moest. Overigens moet de EVP het bereikte compromis nog formeel goedkeuren, maar Esther de Lange (CDA) die het verzet leidde kan nu eigenlijk geen nee meer zeggen.
Anders ligt dat bij de wetgeving over pesticiden (zie verder op in deze nieuwsbrief) waar veel verzet tegen was bij de EVP. Tegelijk zie je dat het traditionele karakter van de christendemocraten steeds verder wordt los gelaten. Een partij hoeft al lang niet meer het geloof te belijden om lid te mogen worden van de club. Steeds vaker zitten gewoon conservatieve partijen aan tafel in de fractie van de EVP. Straks waarschijnlijk ook de BBB en wellicht de nieuwe partij van Pieter Omtzigt (NSC).
Gaat er wat veranderen in Europa?
We moeten natuurlijk de onderhandelingen afwachten over de vorming van een nieuw kabinet. Maar de komende tijd zullen we niet al teveel nieuwe Green Deal maatregelen zien. De Europese Commissie (ook de nieuwe) zal pas op de plaats maken. Waar minister Jetten (D66) nog een grote rol speelde bij het aanjagen van de energietransitie, zal dat met de PVV het omgekeerde zijn. De partij wil van het akkoord van Parijs af, meer olie en gas oppompen uit onder meer de Noordzee en stoppen met wind- en zonne-energie. Bovendien moet het klimaatfonds van 35 miljard worden geschrapt. En als de zeespiegel stijgt vanwege opwarming, dan verhogen we de dijken.
Verder krijgen voorstanders van meer controle aan de grenzen, zoals de Hongaarse premier Orbán er een bondgenoot bij. Ook de Italiaanse premier Meloni zal in hem een bondgenoot vinden. Veel zal ook afhangen van wie de nieuwe coalitie naar de Europese Commissie stuurt en wat de inbreng wordt voor die nieuwe Europese Commissie. Nu al zijn er bijeenkomsten om het nieuwe werkprogramma, zeg maar het Europese coalitieakkoord op te stellen.
De machtsverhouding zal niet alleen in de Europese Commissie veranderen, want Nederland was altijd een voorstander van de Green Deal, maar had ook een gematigde toon als het over migratie ging. Ook aan tafel bij de regeringsleiders zal het anders zijn. Premier Rutte was door zijn jarenlange ervaring, maar eveneens door zijn vermogen om deals met Jan en alleman te sluiten een gewaardeerde collega aan tafel. Als er problemen waren, werd vaak eerst naar Rutte gekeken. Bij spanningen of politieke discussies zat hij, zoals diplomaten dat noemen, in de loop. Ze belden hem als een van de eerste. Dat valt weg, overigens elke nieuwe premier moet dat veroveren, behalve als je uit een groot land komt.
Gevolgen kansen voor Rutte?
De discussie in Brussel gaat vooral over de kansen van Rutte om secretaris-generaal van de NAVO te worden. De meeste diplomaten denken dat het uiteindelijk niks te maken heeft met wie er premier in Nederland wordt. Hoewel wel met zorg wordt gekeken naar de opvattingen van de PVV over de oorlog in Oekraïne. Het feit dat Wilders liever geen geld uitgeeft aan de oorlog stemt tot nadenken vooral in landen als Polen en de Baltische Staten.
Rutte heeft voldoende credit bij de andere leiders om te worden gekozen, maar een secretaris-generaal uit een land dat afwijkende standpunten heeft met betrekking tot Oekraïne en Rusland is wel een beetje gek. Dat zullen de andere kandidaten voor de post ook inbrengen in de discussie.
En dan de positie van Nederland in de EU. Onder Mark Rutte en ambassadeur Robert de Groot heeft Nederland nieuwe vrienden gemaakt, nadat de Britten waren vertrokken. Nieuwe coalities met landen waarvan we vroeger alleen de naam van de hoofdstad kenden, maar met wie we niet spraken omdat we ons verscholen achter wat er in het Verenigd Koninkrijk werd bedacht en waar we het bijna altijd mee eens waren. Het is niet zo dat Nederland aan macht of invloed zal verliezen. Het wordt een andere macht en een andere invloed. Er zullen nieuwe coalities ontstaan. Rutte en De Groot vertrekken. De nieuwe Nederlandse ambassade wordt binnenkort geopend en die bevindt zich schuin tegenover de Hongaarse residentie. Het worden andere tijden.
Ook elke zondagochtend gratis de Europa nieuwsbrief vol geopolitieke analyses van onze hoofdredacteur Bert van Slooten (cartoon), hardnekkige geruchten en heel veel Europees nieuws gratis in je mail? Abonneer je hier.