Brussels Peil | De nieuwe baas

De problemen voor Mark Rutte, die komende dinsdag aan zijn baan als secretaris-generaal van de NAVO begint, zijn enorm: Natuurlijk de oorlog in Oekraïne, wat te doen als Poetin wint en wat als hij verliest? Komen er grote vluchtelingenstromen op gang door de oorlog? Hoe zit het met de steun uit Amerika, wie gaat de presidentsverkiezingen winnen? En wat wil de Europese Unie eigenlijk? Is het goed of juist niet goed voor de NAVO als de EU voortaan zelf munitie maakt? Veel vragen met ongewisse antwoorden, schrijft onze hoofdredacteur Bert van Slooten (cartoon) in de Europanieuwsbrief Brussels Peil van deze week.

4 min. leestijd

Laten we met het meest Europese beginnen. Deze week was de Oekraïense president Zelensky in de Verenigde Staten. Hij zette z’n handtekening op een granaat, die binnenkort ergens op de Russische linies of achter de linies in Rusland valt. Een Amerikaanse granaat, want in Europa wordt er te weinig geproduceerd. De samenwerking tussen de landen is gering op dit gebied en de nieuwe Eurocommissaris voor Defensie Andrius Kubilius (oud-premier van Litouwen) moet proberen om dat snel van de grond te krijgen. Hij moet snel een zogenoemd witboek schrijven.

Die analyse heeft de NAVO trouwens ook gemaakt: “De Europese industrie is niet concurrerend. Het is te gefragmenteerd, zonder samenwerking zullen de kosten stijgen”, zei afscheidnemend secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg. Maar dat betekent niet dat de Europese Unie het voortaan alleen moet doen. Nog steeds betalen de Europese NAVO-landen een schijntje in vergelijking met wat Amerika en Canada bijdragen. De norm van twee procent van het bbp (bruto binnenlands product) wordt nu wel gehaald in Nederland, maar het merendeel van het geld wordt uitgegeven aan salarissen en niet aan materieel. En een aantal landen, waaronder België haalt die norm nog steeds niet. 

Is het alleen meer geld?

Nee, er is een angst in de Verenigde Staten dat Europa echt werk gaat maken van de eigen defensie-industrie. In totaal wordt er per jaar voor ongeveer 50 miljard euro in de VS gekocht aan wapens. “Het continent moet accepteren dat het niet alles alleen kan doen”, analyseerde een Amerikaanse denktank. Het was een reactie op het rapport van Mario Draghi waarin voor meer eigen Europese industrie wordt gepleit (Marko heeft daar zo ook nog een stuk over). “Er moet in plaats daarvan veel meer worden samengewerkt met de veel grotere Amerikaanse defensiebedrijven.”

Maar dat zijn het soort argumenten waar ze onder andere in Frankrijk pukkeltjes van krijgen. Daar willen ze het liefst dat alles Europees (eigenlijk Frans) wordt gemaakt. De realiteit is dat sinds 2023 bijna tachtig procent van de wapens is geïmporteerd van landen buiten de EU, waarvan iets meer dan zestig procent uit de Verenigde Staten. De Eurofighter Rafale, Gripen; de Europese gevechtsvliegtuigen, worden niet veel gebruikt door de luchtmacht in Europa. Tweederde van de vliegtuigen komt uit de VS, zoals de F-35, en in Oekraïne worden ook F-16 vliegtuigen ingezet. 

Volgende probleem

Dat is de oorlog zelf en vooral de afloop daarvan. Rutte (de NAVO) mag de oorlog niet verliezen. Hoe bereik je aan de onderhandelingstafel een goede vrede, is de grote vraag? Stel (beetje onwaarschijnlijk maar toch) dat Oekraïne wint, hoe voorkom je dan dat Rusland z’n woede ergens anders op richt? Lopen Moldavië of misschien de Baltische Staten gevaar? En omgekeerd: wat gaat er gebeuren als de Russen opeens in Kyiv staan? Er kan dan een grote vluchtelingenstroom ontstaan richting West-Europa, die nauwelijks kan worden opgevangen. De tijden van Wir schaffen das liggen lang achter ons. 

Trump of Harris?

Het grootste probleem is misschien wel: wie wordt de volgende president van de Verenigde Staten? Donald Trump wil zo snel mogelijk vrede en speculeert op het stopzetten van alle hulp aan Oekraïne. Bovendien vindt hij nog steeds dat de Europese landen te weinig betalen. Trump staat niet zo alleen (over Oekraïne) als in Brussel wel wordt gedacht. Hij heeft in ieder geval de steun van Hongarije, maar ook in de coalities van Italië (de Lega-partij) en Nederland (PVV) is er geen vanzelfsprekende steun voor Oekraïne. En ook in Frankrijk (bij Le Pen) en in Duitsland (AfD) is steun aan Oekraïne geen vast gegeven. 

Maar ook Kamela Harris is niet automatisch een president die de oorlog door dik en dun kan (en wil) steunen. Ze is minder begaan met Europa dan de huidige president Biden en krijgt ook te maken met een verdeeld Congres, waardoor het niet zeker is dat extra financiële hulppakketten worden goedgekeurd. Het komt dus ook hier op de creativiteit van Mark Rutte aan. Hij zal geld moeten vinden en daar is intensieve samenwerking met de Europese Unie voor nodig. De verdediging van Europa kost geld en geld is het grootste struikelblok, zoals we hebben gezien bij het halen van de twee procentnorm.