Gooien de rechtse partijen in Europa hun eigen glazen in door onderling ruzie te maken, of is het noodzakelijk om uiteindelijk aanvaardbaar te worden? Deze week escaleerde een al langer sluimerend conflict in de uiterst rechtse fractie ID. De Duitse AfD werd uit de groep in het Europees Parlement gezet, nadat hun leider had gezegd dat niet alle SS-ers criminelen waren. “Onder de bijna een miljoen SS-ers waren ook veel boeren. Er was inderdaad een hoog percentage criminelen, maar dat geldt niet voor iedereen.”

Een poging van de AfD om hun lijsttrekker Maximilian Krah, af te zetten, om zo alsnog in de groep te mogen blijven, mocht niet meer baten. De Franse partij van Marine Le Pen (RN) was onverbiddelijk; de Duitsers moesten de groep onmiddellijk verlaten. Le Pen probeert al langer te breken met het verleden. In de tijd dat haar vader de partij nog leidde (toen nog Het Front Nationaal geheten) zorgde hij regelmatig voor opschudding door in het Europees Parlement te verklaren dat de gaskamers slechts een detail in de geschiedenis zijn.

Marine Le Pen heeft daar afstand van genomen en tolereert geen fascistische denkbeelden meer in haar partij, die ondertussen RN heet. Ze wil geen lastige vragen de laatste twee weken voor de verkiezingen; de voorspelde overwinning voor Le Pen en haar Europese lijsttrekker Jordan Bardella mag niet in gevaar komen. Bovendien is alles er op gericht om in 2027 eindelijk de presidentsverkiezingen in Frankrijk te winnen. Niet alleen passen associaties met het fascisme daar niet bij, door meteen afstand te nemen van die uitspraken neemt ze haar tegenstanders ook de wind uit de zeilen.

Veel vragen

Een praktisch gevolg van het vertrek van de AfD zal zijn dat de ID groep na de verkiezingen kleiner wordt. De AfD wordt nu gepeild op 15 zetels. Als die van het totaal afgaan, komt de ID-groep (waar de PVV ook in wil gaan zitten) op ongeveer 72 zetels uit. Daarmee wordt de groep fors kleiner en is de mogelijkheid verkeken om na de verkiezingen de derde groep van het nieuwe Europese Parlement te worden. Dat wordt nu óf Renew (de liberalen) óf ECR (de conservatieven).

Maar het betekent ook dat de beer los is. De transfermarkt is open. Komt de partij van de Hongaarse premier Orban (Fidesz) naar de ID-groep? Stapt het Spaanse Vox over van de conservatieve ECR naar ID? En is dit gunstig voor de pogingen van de Italiaanse premier Meloni om een grote groep te vormen? Haar ambitie is een partij met nationalisten uit de verschillende lidstaten.

Van centrumrechts tot uiterst rechts

Of dat gaat lukken is een andere vraag. Er zijn namelijk verschillende stromingen en veel discussie over de termen rechts, uiterst rechts, nationalistisch rechts. Voor het gemak kan je de rechtse politiek in vier stromingen indelen:

Allereerst is er de EVP (christendemocraten). Een traditionele middengroep waar steeds meer aandacht is voor de rechtervleugel. Partijen die lid zijn moeten pro-Europees, pro-rechtsstaat en tegen Poetin zijn. Volgens Ursula von der Leyen kan alleen met partijen (ook van buiten de EVP) worden samengewerkt die aan de criteria voldoen.

Dan is er nationalistisch rechts. Daar is de Italiaanse premier Giorgia Meloni de aanvoerder van. Ze zitten vooral bij de ECR (conservatieven). Verder hebben we uiterst rechts met partijen als die van Le Pen (RN), maar ook Lega (met als leider Salvini). Ze willen in eigen land laten zien dat ze meetellen in Europa en niet gemarginaliseerd zijn. Ook een partij als Vox hoort hier bij. Helemaal aan de uiterst rechtse kant zitten partijen als de AfD, maar ook de FPÖ uit Oostenrijk en de Griekse Gouden Dageraad.

IJskast

Maar we zien ook in verschillende Europese regeringen dat partijen bereid zijn om water bij de wijn te doen. “In de ijskast”, zoals Geert Wilders het in Nederland zegt. Dat hebben de Zweedse Democraten en ook de Finse partij (voorheen de ware Finnen) ook gedaan.

Het wordt de komende tijd, vooral na de verkiezingen, interessant wie zich allemaal bij de partij van Giorgia Meloni gaan aansluiten. Haar droom is om een meerderheid te vormen waarbij de ECR het centrum van de macht wordt in het nieuwe Europese Parlement. 

Of het lukt is nog maar de vraag, want zoals altijd roept het ook tegenreacties op. Zo willen de Vlaamse nationalisten (N-VA) uit de ECR stappen en zich aansluiten bij de christendemocratische EVP. En de Franstalige Belgen Engagés, erfgenamen van de christen-democratische partij, zoeken een ander onderkomen omdat de EVP in hun ogen te ver naar rechts is opgeschoven.

Stevige gesprekken

Dan hebben we nog de kwestie van wat te doen met partijen die op nationaal niveau samenwerken met partijen die niet pro-Europees zijn. De VVD moet zich na de verkiezingen verantwoorden bij hun fractiegenoten (Renew). Er gaan stemmen op om de VVD uit deze liberale fractie te gooien.

Maar ook BBB en NSC kunnen zich opmaken voor een stevig gesprek in de nieuwe EVP-fractie. Beide partijen zijn nog geen lid, maar hebben al wel aangegeven zich bij de EVP te willen aansluiten. Om de leiding van de partij gerust te stellen, heeft de BBB zelfs in een vroegtijdig stadium (nog voordat de lijst bekend werd) de namen van de kandidaten doorgegeven aan Manfred Weber, de grote man in de EVP-fractie, zodat hij zeker wist dat er geen extreme kandidaten op stonden.

Hoewel Weber geen bezwaar heeft tegen de toetreding van BBB en NSC, wil met name het CDA een stevig gesprek na de verkiezingen. Ze weten bij die partij nog niet zeker of de twee partijen, die in de coalitie met de PVV zitten wel lid kan worden. “Ik heb heel veel vragen”, zegt Jeroen Lenaers die in het partijbestuur van de EVP zit. Hij uitte deze week op de Limburgse televisie (L1) zijn twijfels. “Daar gaan we, net zoals bij de liberalen van Renew, na de verkiezingen over spreken, en de uitkomst staat wat mij betreft niet van te voren vast.”

Ook elke zondagochtend gratis dé Europa-nieuwsbrief vol geopolitieke analyses van onze hoofdredacteur Bert van Slooten (cartoon), hardnekkige geruchten en heel veel Europees nieuws gratis in je mail? Abonneer je hier.