De verkeerde man, op de verkeerde plek, op het verkeerde moment. De oordelen over Charles Michel, die afscheid heeft genomen als voorzitter van de Europese Raad, zijn over het algemeen vernietigend. Nog wat termen; arrogant, narcistisch, niet geschikt en altijd op zoek naar eigen succes. Hij wilde het anders doen, zo liet hij weten in 2019. Hij wilde wat van de functie maken. Geen voorzitter die om de beurt een regeringsleider het woord gaf, nee een bruggenbouwer, een premier zoals hij ook in België was geweest. Met de Nederlandse premier als pleitbezorger (en voorbeeld) kreeg hij de baan in 2019. De regeringsleiders hadden goede ervaring met Belgen, immers de eerste voorzitter Herman van Rompuy was weliswaar saai, maar goed in staat om compromissen te smeden. De verwachting was dat Michel dat ook zou doen.
Wat ging er mis?
De regeringsleiders hebben geen behoefte aan iemand die zelf ook in het middelpunt van de belangstelling wil staan. De functie, ooit bedacht door Tony Blair (oud premier van de Britten) was oorspronkelijk bedoeld als een presidentiële job. De President of the European Council (PEC). Maar de leiders wilden, toen puntje bij paaltje kwam, toch geen sterke figuur (Blair is het nooit zelf geworden), maar iemand die dienstbaar is aan de anderen. Dat wilde Michel ook wel, maar op een andere manier. Hij wilde debat, minder voorgekookte toppen, waar de leiders bij het kruisje konden tekenen. Het was ook de tijd na de Brexit dus er moest een nieuw evenwicht in de EU worden gevonden. Hij bemoeide zich ook, tot ergernis van de ambtenaren bij de Europese Commissie en diplomaten, zelf met de conclusies van de Europese toppen. En dat was, zo melden verschillende bronnen, niet altijd een verbetering. En de vergaderingen zelf verliepen ook niet altijd even gestructureerd. Wat eerst een enorm voordeel was, zijn ervaring als Belgisch premier, werd in de loop der tijd een bron van ergernis. Hoewel het aan elkaar verbinden van problemen vaak goed werkte, vond de huidige generatie Europese leiders het lastig. De problemen werden te groot.
De verkeerde tijd?
We kunnen wel stellen dat het geen rustige periode is geweest. De Russische aanval op Oekraïne, daarvoor corona met alle gevolgen van dien. Maar uiteindelijk heeft vooral de Europese Commissie daar een rol in gespeeld en niet de voorzitter van de Europese Raad. En dan was er nog de ruzie met Ursula von der Leyen. De wereldleiders, zoals president Biden, belden haar en niet Michel. Alleen de Turkse president Erdoğan had meer aandacht voor Michel (het sofagate incident), waardoor Von der Leyen op een kleine poef aan de zijkant van het gesprek moest gaan zitten. En de regelmatige gesprekken tussen Von der Leyen en Michel waren ook geen feest: De voorzitter van de Europese Commissie kwam bij hem (formeel is de voorzitter van de Raad iets hoger in de hiërarchie) op bezoek. Maar ze moest altijd even op de gang wachten. Ter illustratie nog een incident: Het is februari 2023 als de twee op bezoek zijn geweest in Oekraïne en de trein terugnemen. Von der Leyen zit vooraan in de trein en Michel in de laatste wagon. Ze praten niet met elkaar.
En dus wordt alles anders?
De nieuwe voorzitter Costa wil in ieder geval de toppen efficiënter maken. Nu begonnen ze vaak pas laat op de donderdag, duurde tot diep in de nacht om vervolgens op vrijdagochtend vroeg verder te gaan. Dat gaat veranderen. Costa wil ééndaagse bijeenkomsten. De toppen moeten ook beter worden voorbereid, dat betekent weer een grotere rol voor de landen (via de diplomaten). En er komen informele retraite-momenten. Wat dat precies zijn is nog niet duidelijk, maar zonder al teveel media poespas, dat is wel de bedoeling. En om te voorkomen dat het weer mis gaat, organiseert de voorzitter van het Europees Parlement Roberta Metsola een soort koffieochtendje zodat Von der Leyen en Costa aan elkaar kunnen wennen. De onderwerpen blijven overigens wel hetzelfde: Oekraïne, migratie, defensie en de komende begroting.
