Dit artikel verschijnt in de Nieuwsbrief Klimaat en Energie. Het is een vooruitblik op de komst van een PFAS-verbod. Hoe staan de zaken er nu voor, en wat kunnen we het komende politieke seizoen verwachten? Lees ook onze terugblik over Wopke Hoekstra en zijn beloftes.

De grootste Europese stoffenrestrictie – het PFAS-verbod – is een stap dichterbij. Deze week publiceerde het Europese chemieagentschap ECHA een nieuwe versie van het verbodsvoorstel. Vijf landen, waaronder Nederland via het RIVM, hebben dit voorstel opgesteld. Al in 2023 presenteerden zij een eerste concept, waarop bedrijven, sectoren en organisaties uit heel Europa mochten reageren. Die reacties leverden nieuwe informatie op over het gebruik van PFAS, bijvoorbeeld in machines, medische toepassingen en explosieven.

Op basis van die input is het voorstel aangepast. De nieuwe versie bevat nu ook uitzonderingen voor sectoren waar PFAS voorlopig nog onmisbaar lijkt. Denk aan gewasbeschermingsmiddelen, beschermende kleding, medische en militaire producten, en explosieven. Ook mogen bedrijven in Europa PFAS blijven produceren voor export naar landen buiten de EU.

De komende maanden besteden we in de klimaatnieuwsbrief veel aandacht aan de ophanden zijnde restrictie. Het zal steeds duidelijker worden hoe groot het verbod wordt en welke bedrijven uitzonderingen krijgen.

Groter verbod

Voor het RIVM zit het werk rond het PFAS-voorstel er voorlopig op. De afgelopen jaren werkte het instituut samen met evenknieën uit Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen aan het voorstel. PFAS zijn een groep van 10.000 chemische stoffen die water- en vetafstotend zijn. Door die handige eigenschap zitten ze in veel producten: van pannen en jassen tot verkeersborden en machines. Steeds meer onderzoek toont aan dat de stoffen giftig en kankerverwekkend zijn. Omdat ze nauwelijks afbreken, blijven ze lang in het milieu. Daarom worden ze ook wel ‘forever chemicals’ genoemd.

Het RIVM werkte jarenlang aan het voorstel. Na de eerste conceptversie in 2023 volgde een openbare consultatie, die ruim 5.600 reacties opleverde. Veel autoriteiten hadden tot dan toe beperkt zicht op het daadwerkelijke gebruik van PFAS. Bedrijven houden dat vaak stil of weten zelf niet dat het in hun producten zit. Dankzij de input uit de sector konden de opstellers het voorstel uitbreiden. Nu vallen ook sectoren zoals machinebouw, medische toepassingen, militaire toepassingen en explosieven onder het verbod.

Restrictie

Eerder werd nog gesproken van een PFAS-verbod, maar tegenwoordig spreekt men over een restrictie. In het nieuwe voorstel worden alternatieven voor een totaalverbod besproken. Bedrijven mogen PFAS dan nog gebruiken, zolang ze de risico’s beheersen. Deze uitzondering geldt voor sectoren zoals PFAS-producenten, transport, elektronica en chips, energie, machinebouw en beschermende kleding.

Reacties

EurEau, de koepel van Europese drinkwaterbedrijven, betreurt de uitzonderingen. Volgens hen zullen de voorgestelde afwijkingen leiden tot extra PFAS-uitstoot van tienduizenden ton in de komende jaren, schrijven ze in een reactie.

Ook de non-profitorganisatie ChemSec, die zich inzet voor een gifvrije samenleving, is verbolgen over de afzwakkingen. Ze vinden het teleurstellend dat er nu gestuurd wordt op risicobeheersing in plaats van op een verbod: “Er zijn veel voorbeelden van giftige chemicaliën waarbij emissiecontroles er niet in slaagden de vervuiling te beperken.”

Daarnaast blijkt dat PFAS-fabrieken in sommige gevallen mogen blijven produceren voor export naar landen buiten de EU. Onzin, vindt ChemSec. Zo komt PFAS alsnog in het Europese milieu terecht. “Het is schandalig om deze maas in de wet aan PFAS-producenten in de EU te bieden.”

De belangenorganisatie van PFAS-producenten, de Fluoropolymers Product Group, is wel te spreken over de update. In een verklaring laat de groep weten blij te zijn dat er nu ook aandacht is voor het sociaal en economisch belang van PFAS.

Hoe nu verder?

De wetenschappelijke comités van het Europese chemieagentschap beoordelen nu de nieuwste versie van het voorstel. Zij kijken of de uitzonderingen wetenschappelijk goed onderbouwd zijn. Ze verwachten eind 2026 klaar te zijn.

Daarna is het aan de Europese Commissie om het voorstel voor te leggen aan de EU-landen. Voorzitter Ursula von der Leyen liet eerder weten dat ze prioriteit wil geven aan het terugdringen van PFAS in consumentenproducten. Maar er klinken steeds meer geluiden dat de Commissie geen volledig verbod meer wil, uit vrees voor schade aan de Europese concurrentiepositie.

Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. Steun ons, en abonneer je op de Nieuwsbrief Klimaat en Energie. Ontvang elke twee weken exclusief nieuws in je mailbox: van klimaatrechtszaken tot energiebeleid en de Brusselse plannen die Nederland raken.