Laten we ons om te beginnen even over de komende week buigen. Het is altijd gevaarlijk om iets een cruciale week te noemen, maar het wordt wel een belangrijke week voor de EU. De Europese leiders ontmoeten elkaar vandaag al in Londen (althans een groot deel) en daarna is er donderdag een extra top.
De kernwoorden de komende dagen zijn: steun, geld en doorgaan.
Met de steun aan Oekraïne lijkt het goed te zitten. Na het rampzalige gesprek tussen Trump en Zelensky regende het steunbetuigingen aan Oekraïne. De woorden you are (never) not alone komen in veel reacties terug. De Poolse premier Tusk, nu voorzitter van de EU en Ursula von der Leyen gebruikten ze:
De enige met een ander geluid is de Hongaarse premier Orbán: “Sterke mensen maken vrede, zwakke oorlog”, laat hij via sociale media weten. En zijn steun aan Oekraïne is ook niet zo uitgesproken als bij de andere leiders. “Oekraïne kan geen lid worden van de EU zonder steun van Hongarije”, liet hij eerder deze week nog weten. Met Orbán hebben we meteen de achilleshiel van Europa te pakken. Tijdens zijn eerder deze week gehouden State of the Union vertelde hij dat Oekraïne een bufferstaat moet worden tussen Rusland en de EU (NAVO). Van nieuwe sancties of gebruik van in beslag genomen Russisch geld moet hij ook weinig hebben.
Wat is het plan?
De leiders zullen oproepen om extra financieringsmogelijkheden beschikbaar te stellen. Dat staat in de ontwerp conclusies die nu worden besproken in de verschillende hoofdsteden en komende dagen door de ambassadeurs (die de conclusies voor een top altijd opstellen).
Er wordt gedacht aan de structuurfondsen, dat zijn:
- Het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling
- Europees Sociaal Fonds
- Cohesiefonds
- Europees Fonds voor een Rechtvaardige Transitie
In die verschillende fondsen zit nog veel niet uitgegeven geld. ‘De plooien van de begroting’ noemen diplomaten het. Von der Leyen noemt het cruciaal dat juist nu Europa extra geld op tafel legt voor wat ze de herbewapening noemt. De greep in de kas van de fondsen is één van de mogelijkheden. De discussie gaat verder over de rol die de Europese Investerings Bank (EIB) kan spelen. De bank investeert nu al wel in projecten op gebied van energie, infrastructuur en huizen (wederopbouw), maar de vraag is of ze ook meer in de defensie-industrie kan investeren.
De Europese leiders doen opnieuw een oproep om dat mogelijk te maken. Nu mag de bank alleen geld lenen aan projecten die ook in de gewone maatschappij nut hebben. Dus wel voor de ontwikkeling van drones, maar alleen als ze ook beelden voor de landbouw of de file informatie kunnen maken. Maar geen geld voor een fabriek die alleen drones voor militaire doeleinden maakt. Overigens gaat de politiek zelf over de regels voor de EIB. De raad van gouverneurs (met namens Nederland minister Eelco Heinen) houdt toezicht. De leiders willen het liefst dat voortaan ook geïnvesteerd kan worden in lucht- en raketverdediging, artilleriesystemen, raketten, munitie, drones en anti-dronesystemen. Ook moet er geld naar de verschillende vormen van elektronische oorlogsvoering.
Soepel
Onderdeel van het plan is ook om soepel om te gaan met begrotingsregels. De filosofie is simpel: er is geld nodig dus we hebben geen behoefte aan ingewikkelde discussies over percentages van schulden en hoeveel je wel of niet mag lenen. De regels moeten even worden overtreden. (Lees zo ook Marko Bos hieronder). Nederland twijfelt zeer, maar kan het besluit voor zich uit schuiven, door de Europese Commissie het te laten onderzoeken. Bij een volgende top (eind maart) moeten er dan wel besluiten worden genomen. En dan is er nog het plan om de tegoeden van Russische miljardairs die in Europa zijn bevroren te gebruiken in de strijd tegen Rusland. Tot op heden zijn vooral Duitsland en België tegen. Beide landen hebben echter een nieuwe regering.
In België is het bedrijf Euroclear gevestigd. Ze noemen zich zelf de notaris van de financiële wereld en de bevroren tegoeden van de Russen staan op hun rekeningen. België gebruikt nu wel de rente om leningen te dekken die de G7 aan Oekraïne heeft toegezegd, maar om al het geld af te pakken gaat ze tot op heden te ver. Dan hebben we tot slot in de categorie geld het plan van de chef Buitenland, Kallas. De voormalige premier van Estland was scherp in haar analyse van het gesprek tussen Trump en Zelensky:
Kallas: “Vandaag is duidelijk geworden dat de wereld een nieuwe leider nodig heeft. Het is aan ons Europeanen om die uitdaging op te pakken.”
Terug naar haar plan. Ze heeft geen getallen ingevuld, maar alle lidstaten kunnen op basis van hun bbp (bruto binnenlands product) bijdragen. Er kan ook materieel worden geleverd of landen kunnen de Oekraïense soldaten trainen. Een groot aantal ministers van Buitenlandse Zaken durfde aan het begin van de week nog geen beslissing te nemen en vroegen om bedenktijd. Met de nieuwe situatie en de toenemende druk is de kans aanwezig dat komende donderdag de regeringsleiders wel daadkracht willen laten zien. Voor Kallas is het essentieel: “We moeten Oekraïne in een sterke positie brengen, zodat het het land nee kan zeggen tegen een slechte deal”.
Vrede of oorlog?
Naast de discussie over het geld, zal het vooral gaan over de vraag wie kan nu het voortouw nemen om tot vrede te komen? Anders geformuleerd: hoe voorkomt Europa dat Amerika aan de touwtjes trekt en met de Russische president Poetin de wereld verdeelt? Tot vrijdagavond was de analyse dat de Britse premier Starmer en de Franse president Macron de meest aangewezen gesprekspartners zouden zijn, eventueel aangevuld met de Poolse premier Tusk. Maar Europa moet nu een andere kaart spelen.
Zelfstandig praten met Poetin (in het bijzijn van Zelensky) lijkt uitgesloten. Er is altijd nog de mogelijkheid om Turkije een rol te laten spelen, maar ook premier Erdoghan zal oppassen om niet de Amerikaanse toorn over zich heen te laten komen. De Italiaanse premier Meloni wil snel een top houden met niet alleen de Europese leiders, maar ook de Amerikanen aan tafel. Ze wil het overigens niet alleen over Oekraïne hebben, maar ook de andere problemen bespreken; oftewel de mogelijke handelsoorlog die voor de deur staat: “Elke verdeeldheid van het Westen maakt ons allemaal zwakker en bevoordeelt degenen die graag de teloorgang van onze beschaving willen zien.”
En wat we verder zien is dat zonder het hardop uit te spreken, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie weer dichter tegen elkaar aankruipen. Macron en Starmer hebben veel overleg. Vandaag dus de debriefing en alvast kleine voortop in Londen. De Britten hebben, zoals president Trump ook al constateerde, een goede militaire commandostructuur. Starmer was al bezig om de betrekkingen met de EU te normaliseren. De kans is groot dat er nieuwe overlegvormen ontstaan (zonder vaste regels en een secretariaat) om met name de defensieproblemen van Europa te bespreken.
