Nederlanders zijn kritisch op de EU. Toch blijkt keer op keer uit onderzoek dat Nederland juist één van de meest invloedrijkste spelers is in het maken van Europees beleid. Hoe verander je dat beeld? Welke rol heeft de journalistiek? En hoe controleer je de macht die het liefst verborgen blijft?

Er was genoeg te bespreken afgelopen woensdagavond tijdens hét boekenbal van Brussel. Onze hoofdredacteur Bert van Slooten ging samen met het publiek, van geïnteresseerde buitenstaanders tot Nederlandse EU-ambtenaren, in gesprek met drie panelleden. Columnist en Europa-expert bij European Impact Mendeltje van Keulen, onderzoeksjournalist Lise Witteman van Follow the Money en Mathijs Schiffers, EU-correspondent van Het Financieele Dagblad.

De Nederlandse kritische blik op de EU 

De EU is “ingewikkeld en saai”. Nederlanders, maar ook professionals blijven hardnekkig vasthouden aan dit beeld. En hoewel de drie auteurs dat beeld proberen bij te stellen, ook in hun boeken, bleek het toch nog erg te spelen bij het publiek. De vraag is dan natuurlijk, hoe komt dat toch?

Lise Witteman ziet het als een kip-en-ei-verhaal. Er was aan het begin van het bestaan van de EU weinig interesse, dus kwam er weinig aandacht vanuit de media. Hierdoor kennen we de EU nu nog steeds niet goed, en houdt die desinteresse aan.

Maar niet alleen de media, ook politici hebben daarin een rol. Van Keulen legt uit dat onderzoek laat zien dat als politici zeggen ‘dat komt door Brussel’ – alsof ze zelf niet aan de onderhandelingstafel hebben gezeten, die woorden invloed hebben op het beeld van de EU in de samenleving.

Maar Nederland zit wél aan tafel. En heeft zelfs best wel veel invloed op het beleid dat in Europa wordt gemaakt. Want, zegt Van Keulen, onderzoek laat ook zien dat het kleine Nederland de twee grote spelers, Frankrijk en Duitsland, prima bij kan houden. We staan maar liefst derde op de ranglijst van landen die coalities kunnen smeden om hun plannen te steunen.

Wie is het probleem: Europa of Nederland?

Het publiek dacht hardop met de panelleden mee. Want, zo merkte iemand op, ook Belgen weten weinig over de werking van de EU, maar ze klagen een stuk minder. Is Europa dan te ingewikkeld, of doen Nederlanders te moeilijk?

“Nederlanders zijn nu eenmaal wat kritischer dan Belgen”, vindt Schiffers van het Financieel Dagblad. Daar moest de zaal onverbloemd trots om lachen. Toch hoeft de afstand van de burger tot de EU niet een feit te blijven.

Toen Schiffers vanuit Engeland de Britse exit uit de EU moest verslaan, merkte hij dat mensen heel geïnteresseerd kunnen zijn. “Maar dan moet er echt iets op het spel staan.” Een excursie naar het Verenigd Koninkrijk zou Nederlanders misschien helpen, stelt hij grappend voor. “Daar weten ze wel wat ze verloren zijn.”

De rol van de journalistiek

Tot slot speelde er nog een vraagstuk: hoe zorgen we ervoor dat de macht in Europa gecontroleerd wordt? Hier komt de journalistiek in beeld. Witteman vindt dat het aan journalisten is om de vinger aan de pols te houden. Zelfs al valt de interesse vanuit de samenleving tegen.

En dat is helemaal geen saaie taak. “Ook hier in Brussel zijn het spannende verhalen met helden en boeven, winnaars en verliezers.” Graag zou ze daarom zien dat Nederland voor waakhonden, zoals de Europese Rekenkamer of de Europese Ombudsman opkomt. Ze kunnen rapporten schrijven, maar hebben weinig middelen om écht in te grijpen.

En dat is een probleem, want, “tegenmacht is soms irritant, maar wel ontzettend belangrijk”.