Twintig jaar geleden breidde de Europese Unie uit met tien nieuwe lidstaten. Momenteel is ook weer sprake van tien kandidaat-toetreders. Maar de kans op een massale toetreding is ditmaal klein; daarvoor zijn de verschillen tussen de kandidaten echt te groot. Dat blijkt uit de voortgangsrapportage die de Europese Commissie afgelopen week over het EU-uitbreidingsbeleid uitbracht.

Uitbreiding van de EU heeft evident economische voordelen, primair voor de nieuwe toetreders, maar zeker ook voor de gevestigde lidstaten. De eerdere grote uitbreiding heeft laten zien dat toegang tot de interne markt plus de inzet van structuurfondsen om daar de vruchten van te kunnen plukken, de opwaartse convergentie (het naar elkaar toegroeien) sterk kunnen bevorderen.

Verlaging van de kosten

Verlaging van kosten vanwege handelsbelemmeringen speelt daarbij een belangrijke rol. Onderstaande grafiek – die ontleend is aan een recent artikel in het blad Intereconomics – illustreert dat. De onderste, wat schommelende, paarse lijn, laat de ontwikkeling van de handelskosten tussen de 14 gevestigde lidstaten (de EU-15 van vóór 2004, minus het later uitgetreden VK) zien.

De groene lijn toont de gestaag dalende handelskosten tussen de 14 ‘oude’ en de 10 ‘nieuwe’ lidstaten. Die kostendaling begon dus al jaren voor de feitelijke toetreding en was in 2004 nog lang niet uitgewerkt. Pas in 2017 – toen de paarse en de groene lijn elkaar raakten – was het onderlinge kostenverschil weggewerkt.

Nog sterker is de daling van de handelskosten tussen de nieuwe lidstaten (de blauwe lijn). Dit onderstreept het belang van het toetredingsproces voor het wegnemen van handelsbelemmeringen tussen de toetredende landen onderling. Dit speelt momenteel op de Westelijke Balkan, waar de EU de vorming van een gemeenschappelijke regionale markt stimuleert. 

Vrede en rol op wereldtoneel

Maar de uitbreiding heeft ook andere aspecten. De Europese Commissie stelt dat een uitgebreide Unie een grotere speler op het wereldtoneel zal zijn en bovendien beter de politieke stabiliteit en vrede op het continent kan waarborgen. Dat laatste geldt natuurlijk alleen als de bewaking van democratische instituties en de rechtsstaat op orde is – niet alleen voor – maar ook na toetreding. Daar is nog het nodige werk aan de winkel.

En die grotere rol op het wereldtoneel? De EU heeft door meer diversiteit potentieel aan kracht gewonnen. Dat geldt in principe ook voor de buitenlandpolitiek, denk aan de ruime ervaring van nieuwe lidstaten in de omgang met Rusland. Maar dat voordeel verandert in een nadeel als daardoor eenheid van optreden naar buiten wordt gefrustreerd. Aan Victor Orbán heeft de EU haar handen al meer dan vol. Potentiële handlangers uit bijvoorbeeld Servië zouden het devies ‘Eenheid in verscheidenheid’ verder buiten beeld brengen.