Maar allereerst: hoe zat die koolstofgrensbelasting ook alweer in elkaar? In de Europese Unie moeten bedrijven zogeheten ’emissierechten’ kopen om CO2 te mogen uitstoten. Het doel is dat het aantal rechten elk jaar daalt en de industrie geleidelijk aan volledig uitstootvrij wordt.

Gratis uitstoten is voorbij

Lang waren sectoren die veel uitstoten, zoals de staalindustrie, vrijgesteld van het emissiehandelssysteem. Brussel vreesde dat deze anders hun fabrieken zouden weghalen uit de EU omdat de emissierechten simpelweg te duur voor hen zijn.

De koolstofgrensbelasting moet dit voorkomen: doordat bedrijven een importheffing betalen over de uitstoot van hun producten om ze de Europese markt op te krijgen, maakt het niet meer uit waar de fabriek staat. Zo kunnen nu ook deze vrijgestelde en zwaar vervuilende sectoren aan het emissiehandelssysteem toegevoegd worden.

De koolstofgrensbelasting is in eerste instantie van toepassing op onder meer ijzer, staal, aluminium, cement, elektriciteit en meststoffen. Daarbij gaat het om grondstoffen, maar ook om afgewerkte producten. Van 1 oktober 2023 tot 31 december 2025 loopt de eerste overgangsfase.

Bedrijven uit de eerder genoemde sectoren moeten bij de import hun CO2-uitstoot rapporteren, maar nog niet betalen. Daarna moeten ze wel de portemonnee trekken. Tegen 2030 zullen alle sectoren van het emissiehandelssysteem onder de koolstofgrensbelasting vallen.

Groen protectionisme

De rest van de wereld voelt de gevolgen van het systeem nu al, ook al zit het nog maar een maand in de eerste fase. En dat is niet gek: de EU ontwierp de koolstofgrensbelasting specifiek met het doel om andere landen vergelijkbare systemen te laten oprichten. Dat is een eerste stap naar een wereldwijde CO2-prijs.

Deels daarom breidt de koolstofgrensbelasting uit in verschillende fases. Andere landen krijgen hierdoor de tijd om te reageren. Ook mogen bedrijven de in hun eigen land betaalde CO2-belastingen aftrekken van hun Europese koolstofgrensbelasting.

Veel landen, in het bijzonder ontwikkelingslanden, reageerden misnoegd. Hun verwijt: het systeem zou neerkomen op ‘groen protectionisme’. Want voor landen die minder ver dan de EU staan qua verduurzaming, wordt het veel duurder om hun producten op de Europese markt te krijgen. Zo zou het volgens het Global Trade Research Initiative (GTRI) voor bijvoorbeeld India een importheffing van 20 tot 35 procent betekenen. Ook de Chinezen dreigden al met een gerechtelijke procedure bij de Wereldhandelsorganisatie.

Vuil staal

Latijns-Amerika, dat zelf nauwelijks staal naar de EU exporteert, voelt de gevolgen dan weer indirect. China overspoelt de Latijns-Amerikaanse markt met zijn ‘vuile’ staal om de importheffingen te ontwijken. Tussen januari en juli steeg de Latijns-Amerikaanse import van gewalst staal al met 8,7 procent. Of hoe de Europese grensbelasting nu al de mondiale handelsstromen omkantelt.

Veel westerse landen die al wel een eigen CO2-belasting hebben, zij het een minder hoge dan de EU, vrezen dat hun markten nu ook overspoeld gaan worden door vuil staal, dat eerst naar de Europese markt ging. Daarom timmeren bijvoorbeeld de Britten al aan een eigen koolstofgrensbelasting. Nota bene de Britse staalindustrie smeekte daar zelf om. Om niet weggeconcurreerd te worden door Chinese, Russische of Indiase bedrijven.

Zelfs de Verenigde Staten hebben het startschot gegeven voor een ‘Foreign Pollution Fee’. Dat de Republikeinen daarvoor de handen met de Democraten in elkaar sloegen, illustreert dat het snel moet gaan.

Wereldwijde CO2-prijs

Waarvan velen in Brussel dromen: voldoende landen die met een eigen ambitieuze koolstofgrensbelasting komen zodat deze een-op-een gekoppeld kan worden aan het Europese broertje. De stap naar een wereldwijde CO2-prijs wordt dan wel erg klein. Op dit moment vallen Zwitserland, IJsland, Noorwegen en Liechtenstein al volledig onder het emissiehandelssysteem.

Om de volledige wereldwijde impact te weten, zullen we nog even moeten wachten tot de Europese grensbelasting volledig van kracht gaat. Toch lijkt het nu al duidelijk dat de koolstofgrensbelasting heel wat landen zal dwingen om de groene plannen een versnelling hoger te schakelen.

Van gas uit Groningen tot de koolstofgrensbelasting van Mohammed Chahim: elke vrijdag ontvang je een overzicht van de ontwikkelingen in Nederland en Brussel. Abonneer je hier op de nieuwsbrief Klimaat & Energie.