“Desastreus”, zo klonk het vandaag bij de Nederlandse Europarlementariërs. Ze reageren op het akkoord van de Europese Commissie waardoor Polen toch geld uit het coronaherstelfonds ontvangt. “Von der Leyen maakt vandaag de grootste fout uit haar carrière. Ze geeft het signaal af dat er over de rechtsstaat valt te onderhandelen”, zegt Europarlementariër Sophie in ‘t Veld (D66). Vanuit verschillende Nederlandse partijen klinkt felle kritiek.

Gisteren besloot de Commissie dat de Poolse regering genoeg inspanningen had verricht om de staat van de rechtsstaat te verbeteren. Ze keuren het Poolse herstelplan goed. Maar de 36 miljard euro subsidie uit het fonds zou niet aan Polen mogen worden verleend, stellen verschillende Nederlandse partijen in het Europees Parlement.

Lusten EU-lidmaatschap

D66 vreest voor wat dit besluit betekent voor de Europese rechtsstaat. “De Commissie gedoogt het niet naleven van uitspraken van de hoogste Europese rechter”, aldus In ‘t Veld. Ook PvdA-lid Thijs Reuten reageert verbolgen: “Von der Leyen heeft dit besluit doorgedrukt om de verkeerde redenen en is bezweken onder politieke chantage door Polen.”

Eerder was de Europese Commissie nog zeer kritisch over Polen. Vijf Eurocommissarissen, waaronder de Nederlander Frans Timmermans, stemden dan ook tegen deze controversiële beslissing om Polen uit te betalen. De VVD vindt het besluit van de Europese Commissie voorbarig. “De Commissarissen die openlijk hun onvrede hebben geuit zijn nu net degene met de meeste kennis over dit onderwerp”, zegt Malik Azmani. “Reynders (Justitie), Jourova (Europese waarden), en Timmermans (voormalig verantwoordelijke Commissaris rechtsstaat). In dit opzicht frappant dat het besluit is doorgezet door Von der Leyen.”

Heeft Polen dan toch genoeg stappen gezet?

Ook volgens D66, GroenLinks, CDA en PvdA zijn de maatregelen van Polen niet voldoende. Polen heeft de omstreden ‘tuchtkamer’ voor rechters afgeschaft, maar meteen ook vervangen door een vergelijkbare instantie, aldus de PvdA.

Het CDA vindt het opmerkelijk en onverstandig dat de Europese Commissie het plan goedkeurt terwijl er niet voldaan is aan de drie voorwaarden die ze eerder stelden. “De goedkeuring betekent nog niet dat Polen gelijk geld ontvangt”, zegt Jeroen Lenaers (CDA). “Op z’n minst verwachten we dan ook van de Europese Commissie dat Polen eerst volledig aan alle voorwaarden voldoet voordat er ook maar een cent wordt uitgekeerd.”

De tijd zal moeten uitwijzen of Polen genoeg voortgang heeft geboekt volgens de VVD. Malik Azmani geeft aan hier nog geen duidelijke conclusie over te kunnen trekken. Hij ziet de vrijgave van de fondsen als een goede stok achter de deur om hervormingen te realiseren. “Het beoogde bedrag voor Polen inclusief goedkope leningen bedraagt 6.6% van het Poolse BBP en dit is dus niet een troef om snel weg te willen geven.” Azmani pleit ervoor om het bedrag in fases uit te keren. “Zodat de fondsen in tranches worden vrijgegeven, zodra doelstellingen zijn bereikt.”

Dialoog

De SGP vindt wel dat Polen een substantiële stap zet door het sluiten van de tuchtkamer. Als het gaat om de rechtsstaat is de partij voorstander van de weg van de dialoog die Von der Leyen nu inslaat. “Dwang leidt alleen maar tot escalatie en politieke conflicten waar van alles bijgesleept wordt, zoals we zien”, aldus Europarlementariër Bart-Jan Ruissen. De SGP was vanaf het begin tegen het coronahulpfonds. “Omdat het de Europese Commissie te veel macht geeft en Europese schulden creëert.”

Oorlog in Oekraïne

De situatie in Europa is veranderd sinds de Europese Commissie stelde dat Polen eerst haar rechtsstaat op orde moet brengen voordat ze de 36 miljard krijgt uitgekeerd. De oorlog in buurland Oekraïne zorgt voor andere verhoudingen tussen de landen. Polen schiet Oekraïne te hulp. Het land levert wapens en vangt veel vluchtelingen op die anders in andere EU-landen terecht zouden komen.

Volgens GroenLinks is het begrijpelijk dat Polen nu geld nodig heeft voor de grote aantallen vluchtelingen. Tineke Strik pleit voor ruimhartige financiële steun aan de Poolse organisaties en (lokale) overheden die hiermee helpen. “Maar deze discussie vermengen met respect voor de rechtsstaat is een historische vergissing van Commissievoorzitter Von der Leyen.”

Wat nu?

Het geld uit het coronaherstelfonds is nog niet binnen voor Polen. Volgend week moet Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen zich verantwoorden aan het Europees Parlement. Het belooft een zwaar debat te worden, want het Europees Parlement uitte al verschillende keren kritiek op de manier waarop de Europese Commissie de rechtsstaat handhaaft. Daarnaast moeten alle regeringsleiders van de landen nog hun goedkeuring geven.