Lezersvraag: De lezersvraag van deze week is het resultaat van onze twitter-peiling. En met een uitslag die doet denken aan verkiezingen in een dictatuur, sprak 100% van de reageerders zich uit voor het antwoord op de vraag: ‘Is er een Europees leger nodig?’

Het oprichten van een Europees leger is één van de laatste taboes van de Europese politiek. Groter nog dan het gemeenschappelijk aan gaan van staatschulden. Dat taboe is gesneuveld tijdens de coronapandemie. Sindsdien bestaan zogenaamde ‘Eurobonds’: de Europese Unie leent geld op de kapitaalmarkt en de lidstaten staan gezamenlijk garant voor de aflossing. Het gaat om de honderden miljarden euro’s in het zogenaamde Coronaherstelfonds.

Corona is hopelijk zo goed als voorbij. Maar met de inval van Rusland in Oekraïne is Europa onmiddellijk in een nieuwe crisis beland. De kans is levensgroot dat waar corona leidde tot het gemeenschappelijk aangaan van staatsschulden, de agressie van Rusland de oprichting van een Europees leger tot gevolg heeft.

Strategisch Kompas

Aanstaande maandag besluiten de Europese ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie in een megavergadering met meer dan 50 bewindspersonen in Brussel over het ‘Strategisch Kompas’. Dat voorstel is het dichtst bij het oprichten van een Europees leger dat de Europese Unie op dit moment kan komen. 

Het document schetst de veiligheidsproblemen waar Europa het komende decennium mee te maken denkt te krijgen en geeft antwoord op de vraag hoe de lidstaten zich moeten voorbereiden. Het gaat bijvoorbeeld om de dreiging van terrorisme, oorlog aan de randen van Europa, conflicten als gevolg van klimaatverandering en cyberaanvallen.

Amerikaanse verbinding

Een typisch voorbeeld van waar het Europa aan ontbreekt, schetst PvdA-Europarlementariër Thijs Reuten vorige week in Straatsburg. Frankrijk en Italië, vertelde hij, voerden een aantal jaar geleden een gemeenschappelijke missie uit in Libië. Alleen, het was onmogelijk die Europese missie uit te voeren zonder hulp van de Verenigde Staten. Het bleek namelijk dat de eenheden van de twee Europese buurlanden niet in staat waren met elkaar te communiceren. Er moest speciaal een Amerikaans verbindingsschip de Middellandse Zee opstomen om de Europese missie mogelijk te maken. 

Het Strategisch Kompas moet dat soort problemen oplossen. Er wordt al anderhalf jaar over vergaderd en de Russische invasie van Oekraïne heeft geleid tot een aantal last minute aanpassingen. Zo wordt Rusland nu expliciet benoemd als een dreiging. In een vorige versie stond daar nog het woordje ‘potentieel’ voor. Dat vertelde minister Ollongren van Defensie deze week in een debat met de Tweede Kamer.

De belangrijkste concrete vernieuwing in het Strategisch Kompas is de vorming van een Rapid Deployment Capacity. Een troepenmacht van maximaal 5000 manschappen die permanent inzetbaar moet zijn. Het is de opvolger van de EU Battle Groups die al langer bestaan, maar nooit als zodanig zijn ingezet. Dat de nieuwe eenheid een ‘capaciteit’ is, en geen leger mag heten, illustreert de gevoeligheid van het onderwerp.

Maar hoe Europees de nieuwe troepenmacht ook is, het daadwerkelijk inzetten van de eenheid blijft een nationale competentie. Op aandringen van de Tweede Kamer sloot Ollongren deze week uit dat er Nederlandse soldaten die deel uitmaken van de Capaciteit, zonder instemming van de Nederlandse politiek kunnen worden ingezet. Zowel over het beschikbaar stellen als over de daadwerkelijke inzet, beslist altijd het Nederlandse kabinet.

We hebben geen grote broer meer

De politieke motivatie achter de nieuwe Defensieplannen vindt de Europese Unie niet alleen in dreiging die er van Rusland uitgaat, maar veel meer vanuit in de politieke ontwikkelingen aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Vele decennia vertrouwden de Europese lidstaten op de veiligheidsparaplu van de Verenigde Staten: als er problemen in Europa zouden zijn, dan zou de grote NAVO-broer de hete kolen voor ons wel uit het vuur halen, was de gedachte. 

Maar al president Obama hamerde op meer Europese defensie. Daar werd toen nog nauwelijks op gereageerd. Onder president Trump begon Europa serieus te twijfelen of de Amerikaanse NAVO-garanties in geval van nood nog wel overeind zouden staan. Zelfs de Duitse kanselier Angela Merkel zei in de Trump-jaren dat het tijd werd dat Europa zijn eigen broek kan ophouden.

Nu is het moment aangebroken dat er daadwerkelijk dingen gaan veranderen. Het is toeval dat het besluit over het Strategisch Kompas samenvalt met het uitbreken van een oorlog in Oost-Europa, maar die oorlog bevestigt voor de Europese politiek alleen maar de juistheid van de nieuwe koers. 

Alles is anders, is een uitspraak die echoot door elke wandelgang van de Europese instellingen. De Europese Unie verandert deze weken in een tempo dat onvergelijkbaar is met wat er de afgelopen decennia is gebeurd. “De EU moet militair sterker worden”, zei minister Ollongren dan ook in het Kamerdebat. “Europa moet in de eigen achtertuin kunnen handelen”.

Heeft u ook een lezersvraag? Laat deze achter via dit formulier en de redactie duikt erin.