“We hebben genoeg instrumenten om de rechtsstaat te beschermen”, zegt Kees Sterk van de Universiteit Maastricht. Hij wijst op het jaarlijkse rechtsstaatrapport van de Europese Commissie dat de pijnpunten in lidstaten onder de loep neemt. Een ander belangrijk middel is volgens hem het verbinden van EU-subsidies aan het naleven van rechtsstaatprincipes – “een machtig instrument, zeker als je ziet dat er steeds meer geld via de EU gaat.”
Chanteren met veto’s
Het probleem is echter dat de EU veel politieker is geworden. Landen hebben vetorecht, en “geregeld moet de Europese Commissie toegeven” aan landen als Hongarije die hun vetorecht misbruiken om rechtsstaatssancties te ontduiken. Als mogelijke oplossing stelt Sterk voor om uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bindend te maken. Op dit moment stemt dat zijn uitspraken toch al nauw af op het Europees Hof van Justitie. Dit zou wat druk van de Europese Commissie kunnen wegnemen. Daarnaast pleit hij ervoor dat het Europees Hof van Justitie meer bevoegdheid krijgt “om zo het handhaven van de rechtsstaat uit het politieke spel te halen.”
Ook Rick Lawson van de Universiteit Leiden onderstreept het probleem. De lidstaten hebben de handhaving van de rechtsstaat grotendeels uitbesteed aan de Europese Commissie, zodat “de vervelende kwesties de bilaterale verhoudingen niet in de weg” zitten. Hij waarschuwt dat lidstaten niet alleen maar kunnen toekijken terwijl de Commissie landen als Hongarije in het gareel probeert te houden. “Vroeg of laat komt het gezag van de Europese Commissie onder druk te staan als ze in Boedapest het gevoel hebben dat de Commissie niet de steun van de lidstaten geniet.”
Nederland mag niet alleen te komen staan
Hij prijst de actieve rol die Nederland speelt bij het verdedigen van de rechtsstaat, maar waarschuwt tegelijk: “Het is prachtig dat Nederland de Commissie bijspringt, maar er schuilt een risico in wanneer Nederland dat altijd als enige land doet.” Daarom zoekt Nederland nu vaak steun bij gelijkgezinde lidstaten zoals België en Denemarken, maar het zou volgens Lawson nog beter zijn om die coalitie uit te breiden en ook landen uit Zuid-Europa, zoals Spanje of Portugal, aan boord te krijgen.
Hoe is het met de rechtsstaat & de mensenrechten in landen van de Europese Unie en daarbuiten en wat zegt het Europese Hof? Met onze tweewekelijkse nieuwsbrief blijf je op de hoogte. Abonneer je hier.