(Bron foto: Multimedia Europarl)

Vorige zomer publiceerde de Europese Commissie voor de derde keer een rapport over de gezondheid van de Europese rechtsstaat. Daarin stonden thema’s centraal zoals corruptie, de vrijheid van de pers en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Met Eurocommissaris Reynders’ bezoek aan het Europees Parlement kregen Europarlementariërs de kans om hun mening te geven.

Bij zo goed als alle aanwezige Europarlementariërs kon het rapport op lof rekenen. “Hierdoor krijgen we de feiten op een rij. Dat zorgt ervoor dat het aankaarten van rechtsstaatproblemen niet langer onontgonnen terrein is voor het Europees Parlement”, verklaarde de Spaanse sociaaldemocraat López Aguilar enthousiast.

“Het is de aard van de EU zelf die ons kwetsbaar maakt”

Toch was er bij veel Europarlementariërs naast de dankbetuigingen, ook ruimte voor kritiek. Zo ging Sophie in ’t Veld (D66) er met gestrekt been in: “Wat we missen aan dit rapport is een panel van onafhankelijke experts. Dat zou de kwaliteit van het rapport drastisch verhogen. De Europese Commissie kan namelijk nooit volledige vrijuit spreken omdat het diplomatieke banden moet onderhouden met de lidstaten.”

Eurocommissaris Reynders laat zich echter niet uit het veld slaan. “Het gaat mij te ver om de verantwoordelijkheid voor zo’n rapport aan externe experts te geven. Ook daag ik u uit om écht ‘onafhankelijke’ experts te vinden. Dat is niet vanzelfsprekend”, reageerde hij koeltjes.

Los van het rapport ziet in ’t Veld een structureler probleem in de Europese aanpak van rechtsstaatproblemen: “Ik maak me echt zorgen als ik zie hoe weerloos de EU is tegen aanvallen op haar democratie. Dat heeft veel te maken met het feit dat de Commissie de afgelopen twintig jaar steeds onderdaniger is geworden tegenover de lidstaten. Het is echt die aard van de EU zelf die ons kwetsbaar maakt.”

Maar ook hier dient Reynders haar nuchter van repliek: “Onze mogelijkheid om op dit soort kwesties te reageren is inderdaad niet perfect. Maar we doen wat we kunnen.” Reynders wijst in ’t Veld erop dat de Commissie door de combinatie van dit soort rapporten, financiële drukmiddelen en inbreukprocedures er al degelijk in geslaagd is het gedrag van lidstaten bij te sturen.

Coronaherstelfonds

Op dit moment krijgen Polen en Hongarije pas geld uit het coronaherstelfonds als ze zich voornemen hun rechtsstaat te verbeteren. Europarlementariër Tineke Strik (GroenLinks) zet daar vraagtekens bij: “Stel dat ze akkoord gaan en die hervormingen beloven, moeten we dan niet wachten met het vrijgeven van geld tot we ook echt resultaten zien?” Reynders antwoordt daarop dat de Commissie niet al haar eieren in één mandje legt: “Zo hangen er ook rechtsstaathervormingen vast aan inbreukprocedures. Die lopen gewoon door, ook al keren we dat geld van het coronaherstelfonds uit.” Een inbreukprocedure bestaat uit de juridische stappen die de Commissie kan nemen wanneer een lidstaat EU-wetgeving niet correct uitvoert.

Tot slot had niet iedereen constructieve kritiek. De Pool Patryk Jaki, wiens partij in de regering zit, vroeg minachtend waarom de rechterlijke macht in Polen minder onafhankelijk zou zijn dan die van Duitsland. Reynders: “Polen is het enige land in de EU waar de justitieminister ook hoofd van het Openbaar Ministerie is. Daarnaast kan deze minister ook disciplinaire maatregelen nemen tegen de inhoud van de beslissingen van rechters. En dan wordt het natuurlijk gevaarlijk.” Dat soort tuchtorganen zouden uit een meerderheid van andere rechters moeten bestaan en niet uit politici, vindt Reynders.