In Straatsburg zette Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen in haar jaarlijkse toespraak meteen de toon: “Europa is in gevecht. Een gevecht voor een vrij en onafhankelijk continent, voor onze waarden en onze democratieën. Een gevecht voor onze vrijheid en het vermogen ons eigen lot te bepalen.” Daarmee doelde ze op de geopolitieke strijd waarin de EU verwikkeld is. Die woorden kregen extra lading omdat afgelopen nacht Russische drones boven Polen waren neergehaald, op NAVO-grondgebied. Maar ook in de zaal was er strijd: meerdere keren riepen Europarlementariërs van de rechterflank door haar verhaal heen, met hier en daar boegeroep.

Beloftes

Het laat goed zien in welke situatie Von der Leyen zich bevindt. Terwijl ze de EU neerzette als een belangrijke speler in een onzekere wereld, strooide ze tegelijk met beloftes dichter bij huis: een woonplan, een goedkope elektrische auto, minder papierwerk voor bedrijven, bescherming van kinderen op sociale media en een armoedestrategie. Daarnaast beloofde ze een Europese campagne voor boeren zodat consumenten meer Europees voedsel kopen. Maar Von der Leyen weet zelf ook dat ze bij veel van deze onderwerpen de lidstaten nodig heeft. Sociale zekerheid, woningbouw en onderwijs zijn in eerste instantie nationale verantwoordelijkheden.

Economisch probeerde ze eveneens de toon te zetten. Er komt geld om snelgroeiende AI- en biotechbedrijven in Europa te houden. Bedrijven krijgen minder papierwerk, wat volgens de Commissie jaarlijks 8 miljard euro moet schelen. En er ligt een plan om de interne markt te versterken. Ook benoemde Von der Leyen klimaat. Ze claimde dat de EU op koers ligt voor de doelstelling van 55 procent minder uitstoot in 2030 en kondigde nieuwe 2040-doelen aan. Ook komt er een Battery Booster-pakket en een Industrial Accelerator Act om de Europese industrie sneller te verduurzamen. Ze koppelde de Green Deal nadrukkelijk aan economische kansen en werkgelegenheid.

Daarnaast maakte ze zich hard voor democratische vernieuwing. Ze wil het Europees Parlement het recht van initiatief geven en de unanimiteit in de Raad beperken, zeker bij besluiten over buitenlandbeleid. Daarvoor is wel een verdragswijziging nodig – en dus de instemming van alle lidstaten. Tegelijk presenteerde ze plannen om desinformatie tegen te gaan en extra steun voor onafhankelijke media.

Bekijk ook ons liveblog voor een uitgebreid verslag van de State of the European Union en de reacties achteraf.

Strijd van Europa

De kern van haar verhaal bleef echter de strijd van Europa in de wereld. Naast de grote woorden kwamen ook maatregelen: steun voor Oekraïne via een zogeheten drone-alliantie van 6 miljard euro en een lening uit bevroren Russische tegoeden. En stappen tegen Israël, waaronder sancties tegen extremistische ministers, het opschorten van het handelsdeel van het associatieakkoord en de oprichting van een donorgroep voor Gaza.

Hoewel Von der Leyen probeerde iedereen tevreden te houden, is dat maar deels gelukt. Links was blij met de handreiking richting Gaza, maar vond de inzet op klimaat en sociale rechtvaardigheid onvoldoende. “Ze toont een totaal gebrek aan urgentie om onze aarde leefbaar te houden”, zei Anja Hazekamp (PvdD). Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA) vond de toon beter dan eerdere jaren, maar waarschuwde: “Nu moeten er daden komen. Russische Drones vliegen door Polen. Komen we wat Gaza betreft pas in actie als er geen Gaza meer over is?”

Andere partijen verwijten haar juist dat ze te veel macht naar Brussel trekt en nationale prioriteiten negeert. “Ze koerst te veel af op één Europa, wil alles op EU-niveau regelen, af van unanimiteit in de Raad en zelfs het Parlement initiatiefrecht geven. Daar zijn wij als SGP op tegen”, aldus Europarlementariër Bert-Jan Ruissen. Malik Azmani (VVD) sloot aan bij de urgentie: “Veelbelovende woorden, maar nu is het tijd voor actie. Europa moet op eigen benen komen te staan. Zie ook de drones boven Polen vannacht.” Volt bleef juist sceptisch: “Je zou Von der Leyen bijna Volt-lid maken”, zei Reinier van Lanschot, “maar helaas blijft het bij woorden, terwijl we daden nodig hebben.”

Nieuwspoort

Bijna iedere fractie vond wel iets dat aansloot bij de eigen agenda, maar evenveel om teleurgesteld over te zijn. Ook in het volgepakte Nieuwspoort, waar meer dan honderd geïnteresseerden de toespraak volgden, klonk dat besef door: Von der Leyens strijd gaat niet alleen over geopolitiek en oorlog, maar raakt ook steeds vaker onderwerpen die Den Haag en de Nederlandse politiek direct aangaan.

Wil je meer van dit soort verhalen? Steun ons, en abonneer je op een van onze nieuwsbrieven over onderwerpen als defensie, landbouw, klimaat, democratie en mobiliteit.