EU-regeringsleiders en staatshoofden zijn er tijdens de Europese top in Brussel niet in geslaagd een besluit te nemen over het gebruik van bevroren Russische tegoeden voor steun aan Oekraïne. Het plan om 140 miljard euro vrij te maken via leningen stuitte nog op juridische en politieke bezwaren. De Europese Commissie moet nu de verschillende opties verder onderzoeken. Niet de uitkomst die de Commissie of de Oekraïense president gehoopt hadden.

In België, bij de financiële instelling Euroclear, staat ongeveer 185 miljard euro aan Russische tegoeden bevroren sinds het begin van de oorlog. De EU wil een deel daarvan gebruiken als onderpand voor leningen aan Oekraïne, zodat het land de oorlogsinspanningen kan voortzetten zonder dat alle steun uit nationale begrotingen hoeft te komen. Van de 27 EU-landen stemden er 26 in met het verder uitwerken van het plan, alleen Hongarije was tegen.

Riskant

België heeft de grootste bedenkingen. Premier Bart de Wever waarschuwde dat het gebruik van de Russische tegoeden juridisch riskant kan zijn. Volgens hem zou zo’n stap zonder precedent zijn, zelfs niet genomen tijdens de Tweede Wereldoorlog. België vreest dat Rusland later forse schadeclaims zal indienen en wil daarom dat de risico’s eerlijk over alle EU-landen worden verdeeld. Nederland steunt het plan in principe, maar benadrukt dat de kosten en garanties niet alleen door een paar landen gedragen kunnen worden. Premier Dick Schoof wees erop dat sommige EU-landen nu veel meer bijdragen aan Oekraïne dan andere. “Als elk EU-land naar rato net zo veel zou bijdragen als Nederland, hadden we ook geen financieel probleem”, zei hij na afloop van de top.

Ondertussen dringt de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aan op snelheid. Volgens hem heeft Oekraïne het geld dringend nodig om wapens te kopen en drones te produceren. Hij wil het liefst zelf wapens bouwen, omdat dat “sneller en goedkoper” zou zijn. Frankrijk en enkele andere EU-landen willen dat het geld vooral binnen de EU wordt uitgegeven aan de Europese defensie-industrie. GroenLinks-PvdA-Europarlementariër Thijs Reuten is teleurgesteld. “De Belgische premier laat het voorstel voor een herstel-lening voor Oekraïne opzettelijk ontsporen”, zegt hij. “Onnodige en kortzichtige vertraging van een noodzakelijke beslissing.”

Sancties

Hoewel er geen akkoord kwam over het geld, stemden de Europese leiders wel in met een nieuw, negentiende sanctiepakket tegen Rusland. Dat pakket omvat onder meer een versnelde stop op de invoer van vloeibaar gas (LNG) uit Rusland, strengere maatregelen tegen schepen die Russische olie vervoeren, en het toevoegen van Russische diplomaten aan de sanctielijst. Zelensky noemde de nieuwe sancties “een belangrijk signaal” en zei te hopen dat de toenemende druk Poetin uiteindelijk aan de onderhandelingstafel zal brengen.

Nieuwsgierig naar de laatste ontwikkelingen over de bevroren Russische tegoeden? Neem dan een abonnement op de Nieuwsbrief Defensie en Veiligheid. Daarin houdt Yves Lacroix je elke twee weken op de hoogte van de laatste ontwikkelingen met verdiepende verhalen.

Klimaat

Hoewel de gesprekken gisteren werden gedomineerd door Oekraïne, spraken de leiders ook uitgebreid over klimaat. Concrete besluiten werden vooraf niet verwacht, toch zijn er enkele belangrijke conclusies getrokken. De regeringsleiders benadrukken dat de Europese Commissie door moet gaan met de versimpeling van wetten zodat de regeldruk omlaag gaat. Op het moment dat de voorzitter van het Europees Parlement, Roberta Metsola, aansloot bij het overleg moet zij uitleggen waarom een versimpeling van de zogeheten anti-wegkijkwet en de rapportageplicht niet waren ingestemd door het Parlement. Haar uitleg: “De ene kant vond de wetten nog te streng, de andere kant van het Parlement vond de wetten juist niet streng genoeg.”

Metsola zat in een ongemakkelijke positie: de regeringsleiders denken dat zij bepalen welke kant het opgaat met het klimaat en met de afzwakking van duurzaamheidsregels, maar dan kan het Parlement toch roet in het eten gooien. In officiële verklaring van de lidstaten na afloop van de top staat: “De Raad verzoekt medewetgevers het werk aan de voorgestelde vereenvoudigingspakketten over duurzaamheidsrapportage en zorgvuldigheidsplicht, landbouw, kleine en middelgrote beursgenoteerde ondernemingen, digitalisering, defensiegereedheid en chemische producten snel af te ronden.”

Nieuwe plannen

Voor de regeringsleiders stond er meer op de agenda. Als eerste: het emissiehandelssysteem (ETS) dat in 2027 van start gaat. Voor dit systeem moeten energieleveranciers, denk aan gas om huizen te verwarmen of aan benzine, CO2-uitstootrechten kopen. Daarmee verhoogt de Commissie kunstmatig de prijs van het uitstoten van CO2. Maar verschillende lidstaten maken zich zorgen over de stijgende kosten. De Commissie heeft maatregelen aangekondigd zodat de prijs stabiel blijft en niet te hoog wordt. Dat stelt de lidstaten gerust, en zij roepen de Commissie op om deze maatregel zo snel mogelijk op papier te zetten en door het Europees Parlement te loodsen.

De regeringsleiders spraken ook over het verbod op de verkoop van nieuwe auto’s met een verbrandingsmotor per 2035. Ook daar is geen concreet besluit genomen. De Europese Commissie komt voor het einde van dit jaar met een herziening van de wet. Wat dat precies inhoudt, is nog niet duidelijk, maar de lidstaten ondersteunen dit plan.

Doelen van 2040

Tot slot spraken de regeringsleiders over het klimaatdoel van 2040 in aanloop naar de dertigste VN-Klimaattop in Brazilië, die op 10 november begint. In het klimaatakkoord van Parijs is afgesproken dat aangesloten landen in 2050 klimaatneutraal moeten zijn. 2040 dient als tussenstap op weg naar 2050. Er is nog geen concreet cijfer afgesproken, maar de regeringsleiders benadrukken dat het doel haalbaar en betaalbaar moet blijven. Er moet daarbij ook gekeken worden naar technologische oplossingen zoals het verwijderen van CO2 uit de atmosfeer. En mochten “nieuwe wetenschappelijke inzichten, technologieën of economische omstandigheden” aanleiding geven om de doelen te herzien, dan moet dat mogelijk zijn.

Op tafel ligt een voorstel om de totale uitstoot van broeikasgassen – waaronder CO2, methaan en lachgas – in 2040 met 90 procent te verminderen ten opzichte van 1990. Die 90 procent is alleen iets afgezwakt door Hoekstra: een klein deel van de reductie in uitstoot mag ook van buiten de EU mee tellen. Europese bedrijven zijn door producten in Brazilië te kopen indirect verantwoordelijk voor de CO2-uitstoot daar. En omdat ‘klimaat niet discrimineert’ vindt Hoekstra het dan ook geen probleem dat Europese bedrijven of landen ook de CO2-reductie in Brazilië meetellen als ze daarin investeren. Van de benodigde 90 procent mag 3 tot 5 procent in het buitenland meegeteld worden, zo is de consensus. Maar over de concrete cijfers moeten de ministers van Klimaat begin november beslissen. 

Meer weten over de Europese top? Lees dan het liveblog terug.

Elke twee weken schrijft Bijou van der Borst een uitgebreide nieuwsbrief over klimaat met verdiepende verhalen, interviews en nieuws. Nieuwsgierig? Abonneer je nu.