Auteur: Kees Boonman

Stress in Washington. Waar moet je de uitslagenavond volgen? Hoe laat is er een uitslag, en komt er wel een uitslag of duurt het tellen en checken van de stemmen nog dagen? Politiek commentator Kees Boonman is in de Verenigde Staten en volgt met een Nederlands Europese blik de verkiezingen voor Brusselse Nieuwe.

Twee dingen staan al vast. Het wordt, en niet alleen in de VS, als een grote schok ervaren als Kamala Harris niet wint. De naschok is dan te voelen, niet alleen in Europa maar in de hele wereld. Het tweede dat vaststaat, is dat Trump wint, zelfs als de telling het tegendeel bewijst. 

In het campagne-draaiboek van Donald Trump staat immers dat bij verlies er sprake is van malversaties gepleegd door democraten. En ook die naschok zal gevoeld worden. De voormalige president voelt zich nog steeds bestolen door de verkiezingsuitslag van 2020, en riep zijn supporters op verhaal te halen op Capitol Hill. Het centrum van de macht. De Trumpiaanse hooligans trokken de hekken omver, bestormden het Capitool en stonden vervolgens binnen alles en iedereen naar het leven.

De gang

Ik stond de afgelopen week in dat gebouw, voor de kamer van de voorzitter van destijds, Nancy Pelosi, en vroeg aan een beveiliger: “Waren ze hier ook in deze gang?” Het antwoord was kort en helder: “Ja , ze waren overal,  in het gehele gebouw”.

Om een herhaling te voorkomen is het Capitool nu een ogenschijnlijk niet te nemen vesting. Het Witte Huis is afgeschermd voor de buitenwereld. De bouw van grote tribunes, op beide locaties, voor de inauguratie, begin januari 2025,  van de nieuwe president is in volle gang.   

Kort voordat ik dit schrijf, in de vroege Nederlandse ochtend, liep ik langs een kerk waar op de trappen voor de ingang een korte gebedsdienst was. Waxinelichtjes op de trappen en bidden voor begrip en tegen ongeregeldheden. Bijna aandoenlijk, al kan ik de vrees niet inschatten, maar verderop bij mijn hotel worden planken tegen de etalageruiten getimmerd, “voor het geval , dat hier rellen komen”, vertelt de timmerman.

Buiten categorie

Als politiek journalist moet je er tenminste één keer bij geweest zijn; de Amerikaanse presidentsverkiezing. Elke andere verkiezing, waar ik ooit over berichtte, in binnen- en buitenland is onvergelijkbaar met verkiezingen hier. Dit is hors categorie in de politiek. Een paar honderd miljoen kiezers gaan naar de stembus, en uiteraard heeft niet elke burger politiek als tijdverdrijf. Maar je moet onder een steen liggen als je in de VS niet doorhebt dat er verkiezingen zijn.

Natuurlijk heb ik ook de taxichauffeur en de bediening in de restaurants gevraagd naar hun mening. Vox populi (de stem van het volk) is ons metier. Maar ik word vooral 24 uur per dag politiek bediend door alle kranten, hun websites, de nieuwszenders, de sociale media en tussendoor de duurbetaalde spotjes van de twee kandidaten. Of het nu de Washington Post is of FOXnews, ik ga niets uit de weg. Nachtrust is vervelend oponthoud.

Deze  verkiezingen zijn anders dan eerdere, hoor ik steeds. Maar ja, dat zeggen we altijd. Toch is het deze keer waar, zelfs zonder dat ik het kan vergelijken. De lucht die hier wordt verspreid, beïnvloedt het politieke klimaat in de gehele wereld. Voor journalisten, politieke junkies, wetenschappers en campagnedeskundigen is het hier sowieso een leerschool. Tegelijkertijd kun je hier ook waarnemen hoe ‘erg’ politiek kan zijn.

Niet zo grof

Wat is je antwoord in een campagne aan iemand die zich opstelt als een politieke proleet, liegt alsof het gedrukt staat, iedereen met een andere mening verrot scheldt, vrouwenhaat uitvent, migranten criminelen noemt, onhaalbare plannen rondstrooit, complottheorieën omarmt, en het bedrijfsleven alles belooft als er maar geld geschoven wordt voor de campagnekas.

Toegegeven, de energie van Trump, bijna tachtig jaar oud, valt op en verbaast ook.  Zijn eigen campagneteam adviseert hem, zich aan de uitgeschreven spreekteksten te houden en niet te veel uit te weiden, te ratelen, of grof te zijn. Het helpt niet. Trump licht vaak één woord uit een zin en gaat daarmee aan de haal. Verbaal meanderen is het.

Hoe dan ook, het eindigt in een drietrapsraket: iets wordt beter, anders en groter dan het was. Wat geen weldenkend mens durft te zeggen, of zelfs te denken, durft Trump wel. Hij is voor een specifieke groep kiezers de persoon (de man) die zijzelf zouden willen zijn: ongegeneerd de baas zijn, rijk, brutaal, en nietsontziend. 

De boodschap is dat de inkomstenbelasting kan worden afgeschaft, hij de Derde Wereldoorlog en overigens alle oorlogen gaat voorkomen, elke dag zon belooft, het klimaatprobleem oplost, en eigenlijk alle narigheid van alledag van tafel omtovert in geluk en voorspoed. 

In de Financial Times (4 november) wordt een leiderschapsdeskundige uit Oxford aangehaald, die Trump “fysieke en dierlijke moed” toeschrijft. Ikzelf denk meer aan de vernislaag, waarover Frans de Waal, primatoloog, ooit sprak. Onder dat vernis zit een bruut en wild beest.

Niet terug schelden

Voor Kamala Harris en haar team is het een zware, lastige en ook moeilijke opgave om de juiste strategie te vinden. Moet je terug blazen, of juist niet? Trump een “fascist” noemen, en bevestigen wat een oud-opperbevelhebber zei? Of moet je gewoon je eigen verhaal vertellen?

De uitslag van de verkiezing gaat het bewijs leveren wat wel en niet werkt. Feit is dat de traditionele partijen, de politieke klasse (het midden), niet precies weten hoe ‘gewone mensen’ te begeesteren. Erkennen dat na de pandemie mensen onzekerder zijn geworden, de koopkracht is verminderd, huizen onbetaalbaar zijn en eerdere beloftes, in dit geval van Biden, niet zijn waargemaakt.

Misschien is waarschuwen voor het erge, klimaatrampen, energietekort en dat we het allemaal met minder moeten doen, iets te veel benadrukt. Ook in Nederland weet het midden en links daar alles van. Harris probeert niet te schelden, terug te blazen met een alternatief, eenheid te bepleiten, rechten voor iedereen en vrouwen (abortus) te verdedigen, en andersdenkenden niet af te wijzen.

En bovendien met joy campagne te voeren. We weten snel of het werkte. Maar het blijft lastig als je elke dag door Trump wordt weggezet als een “domme linkse gek, met een te laag IQ, die onmiddellijk ontslagen moet worden.”

Europa wordt wakker

Los van een les hoe campagne te voeren, biedt deze verkiezingsstrijd ook een wake-upcall voor Europa. Europa was namelijk geen issue in de campagne. Europa doet er niet toe, maar heeft dat onvoldoende in de gaten. Onlangs wees de Pools premier Donald Tusk nog eens op de geopolitieke werkelijkheid. Europa moet beseffen autonoom te willen opereren, zonder steeds naar de grote broer te kijken. Juist de politieke desintegratie in de Europese Unie, noem het de nationalistische populistische atmosfeer, maakt Europa zwakker. Op een discussiebijeenkomst in New York met wetenschappers van de Columbia University werd daar nog eens extra op gewezen.

Gideon Rose, politiek wetenschapper, voorspelde een donker toekomstscenario. Maar over oorlog gesproken, zei hij: “ Dat is niet bij ons. De arena is Europa”.  Zijn opvatting daalde met enige schrik, ook bij mij, neer. Om de sfeer te verbeteren probeerde hij er nog een positieve draai aan te geven, maar zonder succes. En dat hij de uitkomst van de verkiezingen vergeleek met het opgooien van een muntje, maakte het er niet beter op.

Hoe het afloopt, is onzeker, zelfs de peilingen helpen niet. Verschillen tussen rijk en arm, jong en oud, man en vrouw, platteland en stad, hoog- en laagopgeleid en niet te vergeten wit en zwart. Al die verschillende factoren spelen een rol bij wie de nieuwe president wordt. Ik zie het Maurice de Hond of Gijs Rademaker niet beter doen. De peiling is niet de graadmeter, maar beïnvloedt de sfeer wel. Samenvattend: we weten het niet. Maar ik gok gewoon op Kamala Harris en dus winst voor de Democraten. Ik houd vast aan hoopvolle gedachten in Washington.

Kees Boonman is journalist en politiek commentator van de Haagse politiek, onder andere voor omroep Max.