De Europese Rekenkamer (ERK) is niet te spreken over de Europese begrotingsuitgaven van 2024. Te vaak wordt EU-geld onjuist besteed, zo concludeert de financiële waakhond in haar jaarlijkse rapport. Ze keurt de begroting dan ook af.

Ieder jaar controleert de Rekenkamer of de inkomsten en uitgaven van de EU voldoen aan haar eigen regels. Ze kijkt bijvoorbeeld of verstrekte subsidies daadwerkelijk gebruikt worden waarvoor ze bedoeld zijn en of ontvangende partijen terecht in aanmerking zijn gekomen voor een subsidie. Telkens wanneer dit niet het geval is, worden die uitgaven gemarkeerd als foutief.

De Rekenkamer concludeerde deze week dat 3,6 procent van het EU-budget afgelopen jaar foutief is uitgegeven, en dus niet is besteed aan de EU-doelen waarvoor het geld was bedoeld. Hoewel dit percentage aanzienlijk hoger ligt dan de drempelwaarde voor een goedkeurend oordeel – 2 procent – is wel een daling zichtbaar ten opzichte van 2023, toen het foutenpercentage nog 5,6 procent bedroeg. En, let wel, de Rekenkamer heeft sinds haar oprichting in 1977 nog nooit een goedkeurend oordeel afgegeven. Stef Blok, lid van het controle-instituut, zegt dan ook dat het percentage absoluut te hoog is, “maar het is gelukkig wel lager dan vroeger”.

Lang niet altijd fraude

De fouten in de begrotingsuitgaven kunnen verschillende oorzaken hebben. Soms wordt fraude vermoed – dit jaar negentien keer – maar dat is maar een klein deel van de gevallen. Meest voorkomend zijn menselijke fouten, vaak in combinatie met complexe regelgeving. Blok: “De hoge foutenpercentages illustreren dat de voorwaarden voor subsidies vaak te ingewikkeld zijn om aan te voldoen, ook voor Nederlandse organisaties.” Hij pleit dan ook voor versimpeling van de regels.

Inderdaad, ook bij steekproeven in Nederland trof de Rekenkamer fouten aan. Zo had een wetenschappelijke instelling een fonds aangevraagd en gekregen voor een instrument van 25.000 euro terwijl de instelling het instrument al geruime tijd in bezit had. Ook had een onderneming een EU-lening gebruikt om een huis met zwembad in Griekenland te kopen, terwijl dat geld niet voor vastgoed mag worden gebruikt. Toevallig huurde de hoofdaandeelhouder van de onderneming zelf het huis – volgens Blok “zeker geen rijtjeshuis” – en dat ook nog tegen een huurprijs onder de marktwaarde. Hoewel Blok niet kon zeggen of hier sprake is van fraude, moet in beide gevallen de verstrekte subsidie netjes worden terugbetaald aan de EU.

Coronaherstelfonds

Een aanzienlijk deel van de fouten wordt gemaakt binnen het coronaherstelfonds, ook wel de Recovery and Resilience Facility (RRF). Opgezet als belangrijkste pijler van NextGenerationEU, het grootste stimuleringspakket ooit om Europese economieën en samenlevingen veerkrachtig te maken, moet de RRF lidstaten helpen herstellen van de coronacrisis. En dat gaat soms wel heel gemakkelijk, want de Rekenkamer ontdekte dat in maar liefst 6 van de 28 door de RRF verstrekte subsidies niet aan de regels voldeden, wat het foutenpercentage substantieel omhoog trekt. De Rekenkamer gaf dan ook een ‘oordeel met beperking’ af over de RRF: er zijn wel degelijk problemen, maar die hebben geen verstrekkende gevolgen.

Wie krijgt de schuld? Niet altijd de ontvangers zelf. Blok wijt deze problemen aan de vaagheid van de RRF, die aan haar subsidies geen strikte voorwaarden verbindt maar enkel mijlpalen en streefdoelen. “Dergelijke steunprogramma’s moeten in de toekomst alleen worden gebruikt als de financiering van subsidies direct gekoppeld is aan meetbare resultaten en herleidbare betalingen tot daadwerkelijke kosten.”

Dat de Europese Commissie van plan is om het verantwoordingssysteem van het RFF te gebruiken voor de gehele EU-begroting in de periode 2028-2034, is voor sommigen dan ook tegen het zere been.

Kritiek

Europarlementariër Bert-Jan Ruissen (SGP) vindt dat aan deze aanpak grote risico’s zijn verbonden: “Lidstaten worden op dit moment nauwelijks gesanctioneerd als ze de streefdoelen niet halen, en vaak weten we niet eens waar het geld terechtkomt.” Hij roept netto-betalende lidstaten daarom op om niet akkoord te gaan met de plannen van de Commissie, die volgens hem juist meer moet doen om het foutenpercentage naar beneden te halen. “Ik ga erop aandringen bij de Commissie dat lidstaten die het financieel beheer van EU-fondsen niet op orde hebben, veel strenger gestraft worden.”

Wil je meer verdiepende verhalen over economie lezen? Emma du Chatinier houdt je in de Nieuwsbrief Van economie tot euro elke twee weken op de hoogte van de laatste economische ontwikkelingen in Brussel, Den Haag en de rest van Europa. Steun ons en abonneer je nu.