Laten we eens even procedureel beginnen. Je kunt niet zomaar een motie van wantrouwen indienen. Daar zijn handtekeningen van mede Europarlementariërs voor nodig, in ieder geval 72. Maar dat is de Roemeen Gheorghe Piperea gelukt. Dat betekent dat zijn voorstel komende donderdag in stemming komt.
Dan de inhoud. Het gaat over de sms’jes die Von der Leyen heeft gestuurd naar de topman van de farmareus Pfizer. Ze wil (of kan) die berichten niet openbaar maken. Politici van links tot rechts willen weten wat ze heeft afgesproken met het bedrijf. Of er bijvoorbeeld extraatjes zijn beloofd, kortom ze willen de details zien. Maar Von der Leyen weigert, ondanks de tikken op de vingers die ze kreeg van de Europese Ombudsvrouw en recentelijk nog het Europees Hof van Justitie.
Wat is de onrust?
Die gaat niet zozeer over de vraag of ze zich zorgen moet maken, want dat hoeft ze niet. Een motie van wantrouwen heeft een tweederdemeerderheid nodig, oftewel 480 stemmen. Bovendien wordt de motie ingediend door Gheorghe Piperea, die bij de conservatieve fractie ECR zit. En eigenlijk hebben de grote partijen afgesproken om geen politiek te bedrijven met leden van ECR (ook niet met andere rechtsere blokken).
De grote vraag is hoeveel steun de motie uiteindelijk krijgt. En dan komen we bij de afdeling wiskunde. Want als er 300 of meer politici voor stemmen (de motie is dan verworpen) zorgt dat wel voor een kras (je) op het blazoen van Von der Leyen. En daar gingen de discussies deze week in de verschillende groepen over. De onvrede over de voorzitter van de Europese Commissie is groot. Ze komt haar beloftes niet na, en bij met name de fracties van de sociaaldemocraten (PvdA) en de liberalen (D66 en VVD) vragen ze zich af waar ze een streep in het zand moeten trekken.
“Misschien hadden we het eerder moeten doen tijdens de hoorzittingen over de nieuwe Eurocommissarissen”, zei Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy (D66) deze week tijdens een debat over de politieke realiteit een jaar na de Europese verkiezingen. “Maar we waren bang dat als we te hard zouden zijn, we de deksel op de neus kregen.” Volgens Mohamed Chahim (PvdA) is het lastig om aan machtspolitiek te doen in Europa. Dan moet je soms namelijk tegen je geweten in stemmen. “Dat je op een gegeven moment zegt: nou ja, dan komt die wet er niet. We stemmen tegen. Of we stemmen iemand weg.” Maar de sociaaldemocraten zijn, net als de liberalen, nog niet zover – hoewel ze de komende week wel vrij mogen stemmen. Er is geen fractiediscipline.
Is het alleen Von der Leyen?
Nee, het gaat om meer. De machtspolitiek van de christendemocraten, en dan met name van voorzitter Manfred Weber, is velen een doorn in het oog. Niet alleen in het Europees Parlement klinkt er kritiek, ook in eigen gelederen wordt er gesputterd. Vorige week tijdens een bijeenkomst van de christendemocraten (een zogeheten voortop) liep het uit de hand.
Weber wil niet alleen de fractie aansturen (hij is ook nog voorzitter van de Europese partij), hij wil ook de regeringsleiders op één lijn krijgen. En dus had hij voor die voortop maar vast een stuk geschreven met standpunten. Maar dat was tegen het zere been van de Poolse premier Donald Tusk, die geen zin had om vooraf een document te ondertekenen.
De kern van het meningsverschil is dat Weber vindt dat de christendemocraten (EVP) zich als een nationale partij moeten gedragen, terwijl Tusk juist ruimte wil om ook nationale belangen te kunnen uitdragen en dat kan een andere visie zijn dan die Weber voor ogen staat. Dat staat komende donderdag allemaal niet op de agenda, maar speelt in het achterhoofd van de politici wel mee.
Maandagavond is er trouwens eerst een debat. En voor de helderheid, in Europa kunnen geen individuele Eurocommissarissen worden weggestemd. Het is alles of niks. Oftewel: de motie van wantrouwen is gericht tegen de hele Europese Commissie. En als de motie wordt aangenomen, moeten dus alle commissarissen aftreden en worden vervangen. Dat is tot op heden één keer gebeurd in 1999, toen werd de Europese Commissie naar huis gestuurd vanwege een fraudezaak.