De Europese Unie heeft in het jaar van de coronapandemie volgens commissievoorzitter Ursula von der Leyen laten zien dat samenwerken werkt. De Europese ziel is tot leven gekomen in de gezamenlijke strijd, zei ze tijdens de opening van het parlementaire jaar in het Europees Parlement in Straatsburg. In haar tweede Staat van de Unie, die doorspekt was met trots op de Europese samenwerking, loofde commissievoorzitter Ursula von der Leyen wat zij noemde de Europese manier van het bestrijden van het coronavirus: “We volgden de wetenschap. We waren er voor Europa en voor de wereld. We deden het goed.”

Corona

Hoewel de verschillen tussen lidstaten groot zijn, is volgens Von der Leyen inmiddels ruim 70 procent van de Europese bevolking gevaccineerd. Daarmee behoort het continent tot de wereldleiders, zei ze. Dat er zo snel zo veel vaccins in Europa beschikbaar zijn gekomen, is het directe gevolg van Europese samenwerking.

Dat veel lidstaten in maart vorig jaar in een paniekreactie op de massale uitbraak hun grenzen sloten, benoemde ze niet. Ook niet dat de Europese samenwerking ver te zoeken was toen Europese landen elkaar beconcurreerden om in China levensreddende mondmaskers tegen woekerprijzen op te kopen.

Wel sprak Von der Leyen over Europese “pandemieparaatheid” voor de toekomst. Het doel is toekomstige bedreigingen van de volksgezondheid sneller en beter aan te pakken. Daar zou tot 2027 50 miljard euro voor moeten worden opgebracht: “Om ervoor te zorgen dat een lokale epidemie nooit meer verandert in een wereldwijde pandemie.”

Afghanistan

Veel aandacht gaf Von der Leyen aan de chaotische gebeurtenissen in Afghanistan vorige maand. Ze waarschuwde dat de wereld op de drempel staat van een nieuw tijdperk van hyperconcurrentie tussen de grootmachten. Dat de Amerikaanse president Biden de eenzijdige terugtrekking uit Afghanistan uitvoerde, die door zijn voorganger Trump was besloten, was voor veel Europeanen een koude douche.

Von der Leyen drukte zich diplomatiek uit: “Er zijn uiterst zorgwekkende vragen die de NAVO-bondgenoten zich moeten stellen. Minder samenwerking is echter voor geen enkel vraagstuk op het gebied van veiligheid en defensie de oplossing.”

Over hoe de Europese Unie nu moet omgaan met de nieuwe situatie in Afghanistan zei ze: “Laat ik duidelijk zijn: wij steunen de Afghaanse bevolking!” Von der Leyen waarschuwde voor een hongersnood en zegde toe dat Europe 100 miljoen euro extra beschikbaar zal stellen voor humanitaire hulp. Ze werd niet concreet over hoe deze hulp verdeeld zal moeten worden en of het betekent dat de EU diplomatieke banden zal moeten aangaan met het Taliban-regime. Concrete plannen volgen over enkele weken, zei ze.

Klimaat

Na de overstromingen in Duitsland, Belgie en Nederland, en de bosbranden in Zuid-Europa kunnen we het volgens Von der Leyen niet meer ontkennen dat klimaatverandering een feit is: “Als we onze ogen niet geloven, dan confronteert de wetenschap ons wel met de feiten.” De natuurrampen moeten de Europese Unie aansporen om de klimaatcrisis sneller aan te pakken. Ze klinkt optimistisch als ze zegt: “Het wordt warmer. Dat komt door ons. Het is niet OK, maar we kunnen het fiksen.”

Ze put hoop in de groei van het aantal elektrisch aangedreven auto’s en het feit dat de klimaatdoelstellingen inmiddels in Europese wetgeving zijn vastgelegd. Om de klimaattransitie succesvol te maken, is er volgens Von der Leyen een Sociaal Klimaatfonds nodig. Want terwijl de energieprijzen dit jaar hard stijgen, kampen volgens Von der Leyen nu al 34 miljoen Europeanen met energiearmoede: “De groene transitie moet ook billijk zijn.” Hoeveel geld er beschikbaar komt voor dat fonds, zei ze niet.

Rechtstaat

De onafhankelijke rechtspraak is volgens Von der Leyen “de ziel van ons Europa en moeten we verdedigen.” Met woorden die overduidelijk gericht waren aan de regeringen van Hongarije en Polen, riep ze in herinnering dat uitgerekend de volken in het Oosten van Europa in de jaren 80 opstonden tegen de communistische dictaturen: “Zij wilden democratie. Zij wilden een rechtstaat. Zij wilden Vrijheid van meningsuiting en onafhankelijke media.”
Alweer zonder namen te noemen sprak ze over “zorgwekkende ontwikkelingen in een aantal lidstaten.” Ze pleit voor dialoog, maar een dialoog die ergens toe moet leiden. Von der Leyen kondigde aan dat vanaf 2022 de verslagen van de Europese Unie over de stand van de rechtstaat, concrete aanbevelingen aan de lidstaten zullen bevatten.

Persvrijheid

Von der Leyen benoemde ook de persvrijheid en het geweld tegen journalisten in de Europese Unie. Ze noemde drie journalisten die het afgelopen jaar zijn vermoord, waaronder Peter R. de Vries. “Hun levensverhalen verschillen,” ze ze, “maar er is één gemene deler: allen hebben gestreden voor ons recht op informatie. En daarvoor hebben ze hun leven gegeven.”

De onafhankelijkheid van mediabedrijven noemde ze van wezenlijk belang. Op het moment dat een nieuwszender in Polen zijn licentie dreigt te verliezen als gevolg van een nieuwe mediawet, noemde Von der Leyen mediabedrijven “geen willekeurige ondernemingen.” Ze kondigde een Europese wet aan die de journalistieke onafhankelijkheid moet garanderen.